ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
ΡΕΝΕ ΖΙΡΑΡ: ΑΛΗΘΩΣ ΑΝΕΣΤΗ Ο ΚΥΡΙΟΣ!

[Ο Ρενέ Ζιράρ (1923 – 2015) δεν σπούδασε θεολογία και κυρίως δεν θεολόγησε. Το 1947 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Δίδαξε γαλλική λογοτεχνία και ανθρωπολογία στα Πανεπιστήμια Μπάφαλο, Τζον Χοπκινς και Στάνφορντ (Καλιφόρνια), όπου και διέμενε. Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας από το 2005. Η πρωτοτυπία του έργου του Ασυνίσταται στη σύγκριση των προϊστορικών μύθων των λαών, στους οποίους συμπεριέλαβε και τα Ευαγγέλια, κατά την κρατούσα άποψη πολλών εκπροσώπων των «Φώτων» και θεολογούντων προτεσταντών. Είχε όμως το θάρρος, σε μια εποχή που Χριστός και Ευαγγέλιο δεν ρυθμίζουν πλέον τη ζωή των ανθρώπων, περιφρονούνται από επιστήμονες και «επιστήμονες» και περιθωριοποιούνται με κρατικές παρεμβάσεις, να διακυρήξει αυτό που η αυστηρή επιστημονική του μέθοδος απέδειξε. Οτι, δηλ. τα Ευαγγέλια βρίσκονται σε σαφή αντίθεση προς τους μύθους, ο Χριστός αναστήθηκε, η Παλαιά Διαθήκη πρέπει να αποτελέσει θεμέλιο για την οργάνωση της κοινωνικής μας ζωής και ότι πραγματική παγκοσμιοποίηση είναι ο Χριστιανισμός.

 

Το κείμενο αποτελεί συνέντευξη του σ. στον Κριστιάν Μακαριάν και δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό L’ Express στις 14-10-1999. Ε.Δ.Ν.]

 

Ρενέ Ζιράρ

Έχετε επινοήσει μια περίεργη διδασκαλία: την ανθρωπολογία της θρησκείας. Μπορείτε να μας δώσετε έναν απλό ορισμό της;


Η ανθρωπολογία που επιδιώκω να αναπτύξω εξειδικεύεται στη θρησκεία. Βασίζεται στον ιδρυτικό φόνο και όλα τα παρεπόμενά του. Με βάση αυτό, ενδιαφέρομαι για τους αρχικούς κανόνες του πολιτισμού μας, που ουσιαστικά βασίζεται σε τελετουργίες και απαγορεύσεις, καθώς και για τους θεσμούς μας, οι οποίοι είναι το έμμεσο αποτέλεσμα της θρησκείας. Αλλά αν η προσέγγισή μου αφορά στις θρησκείες, δεν έχει τίποτα θρησκευτικό στην ουσία της. Αντίθετα μάλιστα, θεωρώ τις αρχαϊκές θρησκείες ως το αποτέλεσμα ενός λάθους στην ερμηνεία αυτού που αποκαλώ «θυματικό φαινόμενο». Το σημείο εκκίνησης είναι το εξής: η θεμελιώδης πράξη της πρωτόγονης κοινωνίας, από την οποία προήλθε η δική μας, είναι να ορίσει ένα θύμα, έναν αποδιοπομπαίο τράγο και να καλλιεργήσει την ψευδαίσθηση της ενοχής του, ώστε να της δώσει τη δυνατότητα να εκκενώσει κάθε είδους συλλογικές εντάσεις. Αυτή η ψευδαίσθηση δημιουργεί στη συνέχεια τελετουργίες, που την διαιωνίζουν στο χρόνο και συντηρούν πολιτιστικές μορφές που καταλήγουν σε θεσμούς.

 

Πώς φτάσατε σ’αυτή τη θεωρία;

Μερικοί φίλοι Αμερικανοί μου λένε ότι επηρεάζομαι από την προσωπική επαφή που είχα στα νεανικά μου χρόνια με τη φυλετική βία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και όμως, ανακάλυψα ότι το λυντσάρισμα, δηλ. η δολοφονία ενός καθορισμένου θύματος δεν ήταν φιλολογικό ή μυθολογικό φαινόμενο αντιπαραβάλλοντας τους μύθους της Αυστραλίας, των Ινδιάνων, της Αφρικής, της Ευρώπης και της Αμερικής. Πρόκειται για πραγματική ειρηνευτική επιχείρηση μέσω ενός θύματος που, όταν συγκεντρώνει μια ολόκληρη ομάδα εναντίον του, δημιουργεί μιμητικά έναν κατευνασμό και μάλιστα  συμφιλίωση. Για μυστηριώδεις λόγους, οι κοινωνίες έχουν αναπαράγει αυτή τη συμφιλιωτική κίνηση, με τη μορφή θυσιών ή ιερών τελετουργιών, και αυτή η επανάληψη έχει γίνει από μόνη της θεσμός. Αυτή είναι η τυπική περίπτωση λιθοβολισμού που κωδικοποιήθηκε στο βιβλίο του Λευιτικού. Με τον ίδιο τρόπο, οι εθνολόγοι κατέδειξαν, εδώ και πολύ καιρό, ότι υπήρξε πρωτόγονη μορφή ελληνικής δικαιοσύνης μέσω συλλογικού φόνου. Μετά από αυτό διεξάγεται ένας αγώνας για τον έλεγχο και την κυριαρχία αυτής της βασικής τελετής. Βλέπετε, συνδέοντας θύματα, τελετουργίες και θεσμούς, βρισκόμαστε μπροστά στη γέννηση της πολιτικής εξουσίας.

 

 

Τρεῖς σταυροὺς ἐπήξατο ἐν Γολγοθᾶ ὁ Πιλᾶτος, γράφει ο Οίκος της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως, δύο τοῖς λῃστεύσασι, καὶ ἕνα τοῦ Ζωοδότου, ὃν εἶδεν ὁ ᾍδης, καὶ εἶπε τοῖς κάτω· Ὦ λειτουργοί μου καὶ δυνάμεις μου τίς ὁ ἐμπήξας ἧλον τῇ καρδίᾳ μου; ξυλίνῃ με λόγχῃ ἐκέντησεν ἄφνω καὶ διαρρήσομαι, τὰ ἔνδον μου πονῶ, τὴν κοιλίαν μου ἀλγῶ, τὰ αἰσθητήριά μου, μαιμάσσει τὸ πνεῦμά μου, καὶ ἀναγκάζομαι ἐξερεύξασθαι τὸν Ἀδὰμ καὶ τοὺς ἐξ Ἀδάμ, ξύλῳ δοθέντας μοι· ξύλον γὰρ τούτους εἰσάγει πάλιν εἰς τὸν Παράδεισον.

 

 Ευαγγέλια και μύθοι

Αυτή η θυματική θεωρία  πολύ φυσιολογικά σας οδήγησε να ενδιαφερθείτε για το Χριστό, θύμα μεταξύ των θυμάτων, αφού δίνει τη ζωή του για όλο το ανθρώπινο γένος …

Ναι, αλλά τα συμπεράσματά μου είναι αντίθετα από τα κρατούντα συνήθως σε αυτό το θέμα. Μέχρι τώρα, οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι – ακόμη και ένας θεολόγος όπως ο Ρούντολφ Μπούλτμαν – επέμειναν στις ομοιότητες μεταξύ των Ευαγγελίων με τις άλλες διηγήσεις για να αποδείξουν ότι ο θάνατος και η ανάσταση του Ιησού ήταν ένας μύθος μεταξύ πολλών άλλων. Τόσο πολύ ώστε η υπόθεση μπορούμε να πούμε ότι είχε κριθεί. Σήμερα όπως χθες, η πλειοψηφία των συγχρόνων μας, με την  επίκληση μιας μοναδικής στο είδος γνώσης που ο κόσμος μας εξακολουθεί να σέβεται, της επιστήμης, αντιλαμβάνεται  την εξομοίωση του Χριστιανισμού με μύθο  ως ακαταμάχητη και αμετάκλητη αλλαγή. Αν και η μυθική φύση των Ευαγγελίων δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά, κάποια μέρα θα αποδειχτεί. Είναι όντως όλα αυτά σίγουρα; Και όμως! Νομίζω ότι όχι μόνο δεν είναι σίγουρα, αλλά είναι βέβαιο ότι δεν είναι. Η εξομοίωση των βιβλικών και χριστιανικών κειμένων με  μύθους είναι ένα λάθος εύκολο να αναιρεθεί.

 

Πώς;

Στους μύθους, τα θύματα είναι πάντα ένοχοι, επειδή η ιστορία είναι πάντα γραμμένη από τη σκοπιά της απάτης, της ψευδαίσθησης που δημιουργείται από το θυματικό φαινόμενο. Επειδή είναι ένοχο το θύμα απορροφά τη βία και γίνεται τελικά  μύθος. Στον ιουδαϊκό και τον χριστιανικό, συμβαίνει το αντίθετο: το θύμα είναι αθώο! Σημειώστε τη διαφορά μεταξύ Κάιν και Aβελ από τη μια, και Ρωμύλου και Ρέμου* από την άλλη. Ο Ρέμος είναι ένοχος, επειδή ο Ρωμύλος είναι ο ένδοξος ιδρυτής της Ρώμης. Ενώ ο Θεός ρωτάει τον Κάιν, «Πού είναι ο αδελφός σου Άβελ; Τι έκανες;” Φυσικά, ο Θεός δέχεται να θεμελιώσει το ανθρώπινο γένος στη βάση του φόνου, αλλά ταυτόχρονα ανησυχεί για τη μοίρα του αθώου θύματος Αβελ. Σε αυτό βρίσκεται και η μοναδικότητά του. Για την «αποβιαιοποίηση» του ιερού, υπάρχει μόνο η Βίβλος! Ο Χριστιανισμός είναι σε σαφή αντίθεση με τους μύθους.

 

Ποιος είναι ο προσωπικός σας ορισμός του Χριστιανισμού;

Η χριστιανική πίστη συνίσταται στη σκέψη ότι, αντίθετα με τις ψευδείς μυθικές αναστάσεις, οι ρίζες των οποίων βρίσκονται σε συλλογικούς φόνους, η ανάσταση του Χριστού δεν οφείλει τίποτα στη βία των ανθρώπων. Γίνεται μετά το θάνατο του Χριστού, αναπόφευκτα, αλλά όχι αμέσως, την τρίτη ημέρα και οφείλεται στον ίδιο τον Θεό.

 

Πώς αυτό ανατρέπει την προηγούμενη τάξη;

Στην αρχή του Χριστιανισμού βρίσκεται ένα ουσιαστικό γεγονός: όλοι οι μαθητές προδίδουν. Παρασύρονται από τον συνήθη ενθουσιασμό που δημιουργείται σε βάρος των θυμάτων. Ο Πέτρος αντιπροσωπεύει το πρότυπο του ατόμου που, μόλις αναμειγνύεται με ένα πλήθος εχθρικό προς το θύμα, γίνεται εχθρός ο ίδιος … όπως όλος ο κόσμος. Και μετά, όλα αλλάζουν, η αρχαϊκή λογική αντιστρέφεται και οι μαθητές βρίσκονται και πάλι από αντίθετοι στο θύμα, στο πλευρό του. Σε αντίθεση με ό, τι λέει ο Νίτσε – «Ο Χριστιανισμός είναι ο όχλος» – η χριστιανική πίστη εξυμνεί το άτομο που αντιστέκεται στη θυματική εξάπλωση.

 

Απολλώνιος ο Τυανέας

Για να τονίσετε περισσότερο τη διαφορά μεταξύ του μύθου και του χριστιανισμού, σχεδιάζετε έναν εντυπωσιακό παραλληλισμό στο νέο σας βιβλίο**.

Ανακάλυψα μια εκπληκτική θρυλική ελληνική ιστορία, η οποία ανφαίρεται στον Απολλώνιο τον Τυανέα, έναν διάσημο γκουρού του 2ου αιώνα μ.Χ . Για να θέσει τέρμα σε μια επιδημία, ο Απολλώνιος υποδεικνύει στη λαϊκή εκδίκηση έναν εντελώς αθώο αλλά απωθητικό ζητιάνο.

Ο Χριστός απέτρεψε τον λιθοβολισμό της μοιχαλίδας.

δυστυχής λιθοβολείται, και, αφού απομακρύνονται οι πέτρες, ανακαλύπτουν στη θέση του φτωχού ένα τρομακτικό τέρας που αντιπροσωπεύει τον νικημένο δαίμονα, την εξαλειμμένη αρρώστια. Το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό είναι η διαφορά με το Ευαγγέλιο.

Και βέβαια, αντίθετα με τον Απολλώνιο, ο Ιησούς σταματά ακαριαία το λιθοβολισμό της μοιχαλίδας λέγοντας: “Ο αναμάρτητος ας ρίξει πρώτος το λίθο”. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, η ουσία βρίσκεται αλλού: στην μιμητική εξέλιξη· αυτή είναι που ο Ιησούς θέλει να πολεμήσει. Είναι προφανές ότι εκείνος που ξεκινά τη συλλογική δολοφονία έχει μεγαλύτερη ευθύνη από τους άλλους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Λευιτικό ανάγκαζε δύο μάρτυρες – εκείνους που είχαν καταθέσει την κατηγορία – να ρίξουν τις πρώτες πέτρες για να διασφαλιστεί ότι δεν είχαν ψευδομαρτυρήσει. Ο σκοπός του Ιησού είναι να υπερβεί αυτόν τον νόμο, γεγονός που θα οδηγήσει στην αμφισβήτηση του θυματικού φαινομένου, σπέρνοντας έτσι την αναταραχή στους ανθρώπους και προκαλώντας τη δική του δολοφονία. Τέλος, για να θέσω το μύθο στην κατάλληλη θέση του, προσθέτω ότι ο Ιησούς δεν επικαλείται καμία υπερφυσική δύναμη: δεν κάνει θαύμα· θαύμα κάνει ο ειδωλολάτρης Απολλώνιος!

 

 

Δεν θα επιθυμήσεις…

Η μιμητική εξέλιξη είναι επομένως η αιτία της βίας. Με ποιους μηχανισμούς;

Η μιμητική εξέλιξη, στο συλλογικό στάδιο, είναι το αποτέλεσμα της μιμητικής επιθυμίας, η οποία γεννιέται στο ατομικό στάδιο. Υπάρχει στη Βίβλο μια παραγνωρισμένη αντίληψη της επιθυμίας και των συγκρούσεων. Από τις Δέκα Εντολές («Δεν θα σκοτώσεις, δεν θα μοιχεύσεις, δεν θα κλέψεις», κλπ.), η δέκατη είναι αυτή που ξεχωρίζει από τις άλλες που προηγούνται: «Δεν θα επιθυμήσεις το σπίτι του γείτονά σου. Δεν θα επιθυμήσεις τη γυναίκα του γείτονά σου, ούτε τον δούλο του, ούτε τη δούλη του, ούτε το βόδι του ούτε το γάιδαρό του, τίποτα δικό του “(Έξοδος XX. 17).

Αυτή η τελευταία εντολή συχνά παραμελείται, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντική στο μέτρο που στοχεύει ακριβώς στις πιο συνηθισμένες επιθυμίες, τις πιο κοινές και, προφανώς, τις πιο ασήμαντες. Δεδομένου ότι αυτή η επιθυμία είναι η πιο κοινή από όλες, τι θα συνέβαινε αν, αντί να είναι απαγορευμένη, ήταν ανεκτή και μάλιστα ενθαρρυνόταν; Η απάντηση είναι αυτονόητη: ο πόλεμος θα είναι διαρκής μέσα σε όλες τις ανθρώπινες ομάδες. Η πόρτα θα ήταν ορθάνοιχτη στον περίφημο εφιάλτη του Χόμπς, τον αγώνα όλων εναντίον όλων. Έτσι, αν τολμήσουμε να σκεφτούμε ότι οι πολιτιστικές απαγορεύσεις είναι περιττές, καθώς οι δημαγωγοί της «νεωτερικότητας» επαναλαμβάνουν απερίσκεπτα, πρέπει να ασπαστούμε τον πιο ακραίο ατομικισμό, αυτόν που προϋποθέτει την πλήρη αυτονομία των ατόμων,  δηλαδή την αυτονομία των επιθυμιών τους. Με άλλα λόγια, πρέπει να σκεφτούμε ότι οι άνθρωποι φυσιολογικά  έχουν την τάση να μην επιθυμούν τα αγαθά του γείτονα.

Τώρα αρκεί να κοιτάξουμε δύο παιδιά ή δύο ενήλικες που μαλώνουν για ένα πραγματάκι για να καταλάβουμε ότι αυτό το αξίωμα είναι ψευδές και ότι το μόνο ρεαλιστικό είναι το αντίθετο αξίωμα, το οποίο στηρίζεται στη Δέκατη Εντολή. Πιστεύουμε ότι η επιθυμία είναι αντικειμενική ή υποκειμενική, αλλά στην πραγματικότητα βασίζεται στην παρατήρηση ότι κάποιος, ο πλησιέστερος τρίτος, ο πλησίον, δίνει αξία στα αντικείμενα. Για να διατηρήσουμε την ειρήνη μεταξύ των ανθρώπων, είναι απαραίτητο να θεσπίσουμε την απαγόρευση σύμφωνα με αυτή τη φοβερή παρατήρηση: ο πλησίον είναι το πρότυπο των επιθυμιών μας. Αυτό είναι που ονομάζω μιμητική επιθυμία.

 

Αποστομωτική εξήγηση και εξαιρετικά σοβαρή για εμάς τους κοινούς ανθρώπους …

Δεν προβλεπόταν ποτέ να πετύχει ο  Χριστιανισμός.. Αυτή είναι η μεγάλη του δύναμη! Οι πρώτοι Χριστιανοί μάλιστα περίμεναν ότι σύντομα θα αποτύγχανε, αλλιώς δεν θα είχαν γράψει την Αποκάλυψη ούτε θα είχαν προ οφθαλμών το τέλος αυτού του κόσμου. Ξαναδιαβάζοντας κάποια λόγια του Ιησού, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτές που απειλούνται περισσότερο είναι οι πλέον στενές σχέσεις: «Ήρθα για να χωρίσω τον πατέρα από το γιο»· “Μην νομίζετε ότι ήρθα να φέρω την ειρήνη, ήρθα να φέρω πόλεμο”· “Ήρθα να φέρω φωτιά στη Γη και πώς θα ήθελα να είχε ήδη ανάψει”, κλπ. Ο Χριστιανισμός επιχειρεί μια μοναδική επανάσταση στην όλη ιστορία της ανθρωπότητας. Καταργώντας το ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου, σώζοντας του λιθοβολημένους, διακηρύσσοντας την αξία της αθωότητας, στρέφοντας και το άλλο μάγουλο, η χριστιανική πίστη στερεί ξαφνικά τις αρχαίες κοινωνίες από τα συνήθη θυσιαστικά θύματά τους. Δεν αποβάλλουμε το κακό ρίχνοντάς το σε έναν καθορισμένο ένοχο, του οποίου ο θάνατος το μόνο που δημιουργεί είναι μια ψεύτικη ειρήνη. Αντιθέτως, παίρνουμε το μέρος του θύματος αρνούμενοι την εκδίκηση, αποδεχόμενοι τη συγχώρεση των προσβολών. Αυτό προϋποθέτει ότι όλοι μετρούν τον άλλο με βάση θεμελιώδεις αρχές και ότι ο καθένας ελέγχει τον εαυτό του.

 

Η πραγματική παγκοσμιοποίηση

Ωστόσο, στην αρχή, επικρατεί ένα μεγάλο χάος. Πώς εξηγείτε ότι το σύστημα των χριστιανικών αξιών κατόρθωσε να θριαμβεύσει;


Η χριστιανική απαίτηση έχει δημιουργήσει μια δυναμική που θα λειτουργήσει σε πείσμα των ανθρώπων και των επιθυμιών τους. Αν ακόμη και τώρα, μετά από δύο χιλιάδες χρόνια Χριστιανισμού, όταν προσάπτουμε πάντα, και δικαίως, σε μερικούς Χριστιανούς ότι δεν ζουν σύμφωνα με τις αρχές που διακηρύττουν, είναι γιατί  ο Χριστιανισμός έχει επικρατήσει παγκοσμίως, ακόμα και μεταξύ εκείνων που λένε ότι είναι άθεοι. Το σύστημα που ξεκίνησε πριν από δύο χιλιετίες δεν θα σταματήσει, διότι οι άνθρωποι το υιοθετούν άσχετα από οποιαδήποτε προσήλωση στον Χριστιανισμό. Ο μη χριστιανικός Τρίτος Κόσμος κατηγορεί τις πλούσιες χώρες ότι είναι θύμα τους, επειδή οι Δυτικοί δεν ακολουθούν τις δικές του αρχές. Όλοι στον ευρύτερο κόσμο διεκδικούν το χριστιανικό σύστημα αξιών και τελικά δεν υπάρχουν άλλα. Τι σημαίνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα αν όχι την υπεράσπιση του αθώου θύματος; Στην κοινή αντίληψη είναι αυτονόητη η επικράτηση του Χριστιανισμού. Η πραγματική παγκοσμιοποίηση είναι ο Χριστιανισμός!

* Ο Ρωμύλος σκότωσε το Ρέμο.

**Πρόκειται για το Εθεώρουν τον Σατανάν ως αστραπήν… στο οποίο, ενώ αντικρούει την ερμηνεία της Σταύρωσης από την Καθολική εκκλησία, γράφει: «Οι Ελληνες Πατέρες έχουν δίκαιο όταν λέγουν ότι, στον Σταυρό, ο Σατανάς είναι ο απατεώνας που πιάστηκε στην ίδια την απάτη του.» Ο,τι δηλ. γράφεται στους 24 Οίκους του Τιμίου Σταυρού :«Χαίρε, του Χριστού λαμπροφόρον στρατήγημα».

 

 

 

 

Πηγή: Αnixneuseis.gr

 

Related Post

Leave a comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *