Γράφουν οι Asli Aydintasbas και Jeremy Shapiro*
Ο Ερντογάν επιδιώκει την διεθνή αναγνώριση και νομιμοποίηση και δυσανασχετεί με το γεγονός ότι οι Δυτικοί ηγέτες τον κρατούν σε απόσταση. Αλλά γνωρίζει επίσης το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον γύρω από την Τουρκία και αναγνωρίζει την ανάγκη της Τουρκίας να διατηρήσει δεσμούς με την Δύση.
Κανείς δεν κάνει εκστρατεία όπως ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Μήνες πριν από τις εκλογές στην Τουρκία, τον Μάιο του 2023, ο Ερντογάν παρουσίασε το σύνθημα της εκστρατείας του, «ο αιώνας της Τουρκίας», μπροστά σε ένα ζωντανό ακροατήριο χιλιάδων ατόμων. Το θέαμα περιελάμβανε μια ορχήστρα και μια χορωδία που ερμήνευε ένα θεματικό τραγούδι [1] που περιλάμβανε έναν ραπ στίχο:
Ήμουν ένα πουλί με σπασμένο φτερό
Έμεινα σιωπηλός για 100 χρόνια
Αλλά αρκετά, αρκετά, μη σωπαίνεις
Ζήσε ελεύθερα, πάντα ελεύθερα!
Το ρεφρέν έλεγε: «ας αρχίσει ο αιώνας της Τουρκίας -όχι αύριο, σήμερα!» Ως αποκορύφωμα, ο Ερντογάν εκφώνησε μια τυπικά πομπώδη ομιλία. Περιγράφοντας ορισμένες από τις εγχώριες πολιτικές του -όπως η μετατροπή της εμβληματικής βυζαντινής εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, της Αγίας Σοφίας, σε τζαμί- ως «πρόκληση στην παγκόσμια ηγεμονία», ο Ερντογάν υποσχέθηκε [2] να καταστήσει την Τουρκία «μεταξύ των δέκα κορυφαίων [χωρών] στον κόσμο στην πολιτική, την οικονομία, την τεχνολογία, και την διπλωματία».
Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο Βίλνιους, στην Λιθουανία, τον Ιούλιο του 2023. Kacper Pempel / Reuters
Το θέαμα είχε σκοπό να διοχετεύσει το όραμα του Ερντογάν για την τουρκική δημοκρατία κατά την χρονιά της εκατονταετηρίδας της: μια ανερχόμενη δύναμη στα πρόθυρα της ειρήνης και της ευημερίας που έχει βγει νικήτρια από τις πολλές μάχες της με τους ιμπεριαλιστές και είναι επιτέλους έτοιμη να πάρει την θέση που της αξίζει ως παγκόσμια δύναμη. Σε αυτή την φαντασίωση, με τον Ερντογάν στο τιμόνι, η αναζήτηση της ταυτότητας της Τουρκίας που διήρκεσε δεκαετίες έχει τελειώσει. Είναι μια μετα-Δυτική δύναμη, που δεν αναζητά πλέον την έγκριση της Δύσης, δεν επιδιώκει πλέον τα Δυτικά φιλελεύθερα ιδεώδη, και δεν εξαρτάται πλέον από την Δύση.
Στην προ-Ερντογάν Τουρκία, η διατλαντική ταυτότητα της Τουρκίας αγαπήθηκε και υποστηρίχθηκε, όχι μόνο ως γεωπολιτική αναγκαιότητα αλλά και ως κληρονομιά του ιδρυτή της Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος είπε ότι η επίτευξη «του επιπέδου του σύγχρονου πολιτισμού» ήταν η αποστολή της νεαρής δημοκρατίας, ένας στόχος που οδήγησε σε μια δεκαετή, από πάνω προς τα κάτω ώθηση για εκσυγχρονισμό και Δυτικοποίηση. Σήμερα, ωστόσο, σχεδόν κανείς στον δημόσιο τομέα δεν υπερασπίζεται τις Δυτικές ιδέες ή τους Δυτικούς θεσμούς. Οι τηλεοπτικοί σχολιαστές και οι πολιτικοί συστηματικά βάζουν στο ίδιο τσουβάλι τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη, και το ΝΑΤΟ και χλευάζουν όλους αυτούς ως υποκριτές, εκμεταλλευτές, και προσηλωμένους στην υποταγή της Τουρκίας. Οι φιλο-Δυτικοί φιλελεύθεροι Τούρκοι έχουν εκδιωχθεί από τις νυχτερινές τηλεοπτικές εκπομπές και έχουν αφαιρεθεί από τις σελίδες με τις απόψεις των εφημερίδων. Η Τουρκία έχει αποχωρήσει ακόμη και από τον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision -την κιτς, πανευρωπαϊκή μουσική εκδήλωση που διεξάγεται από το 1956.
Παρόμοια μεταστροφή συντελείται και στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Τις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία προσπάθησε να προστατευτεί από την πανταχού παρούσα απειλή του σοβιετικού επεκτατισμού, αγκιστρώνοντας τον εαυτό της στους ευρωατλαντικούς θεσμούς και προσπαθώντας να πλησιάσει τις προηγμένες και ευημερούσες Δυτικές δημοκρατίες. Η Ουάσινγκτον έβλεπε την Τουρκία με όρους Ψυχρού Πολέμου, ως ένα χρήσιμο συνοριακό κράτος στον αγώνα κατά του κομμουνισμού και της σοβιετικής επιρροής. Η Τουρκία δεν ήταν ποτέ πλήρως Δυτική ή δημοκρατική. Αλλά κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, το γεγονός ότι οι κοσμικές ελίτ της χώρας ήθελαν να αγκυρώσουν την χώρα στην Δύση ήταν αρκετά καλό για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ.
Σήμερα, η εικόνα είναι πολύ διαφορετική. Από τότε που ο Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία το 2002, και ιδίως μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησής του το 2016, η σχέση της Ουάσινγκτον με την Άγκυρα επιδεινώνεται σταθερά. Είναι πλέον λιγότερο υγιής από τις σχέσεις που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες με πολλές μη ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις. Οι Τούρκοι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου του Ερντογάν, συχνά χαρακτηρίζουν οργισμένα τις Ηνωμένες Πολιτείες ως αντίπαλο και όχι ως εταίρο. Για παράδειγμα, όταν η Ουάσινγκτον επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία το 2020 για την αγορά πυραυλικών συστημάτων επιφανείας-αέρος S-400 από την Ρωσία, ο Ερντογάν αποκάλεσε [3] την απόφαση των ΗΠΑ «κατάφωρη επίθεση» κατά της τουρκικής κυριαρχίας και ισχυρίστηκε ότι «ο σκοπός [των κυρώσεων] είναι να εμποδίσει τα βήματα που έχει κάνει η χώρα μας στην [αμυντική] βιομηχανία και να μας κρατήσει υποταγμένους». Εν τω μεταξύ, στην Ουάσινγκτον, ορισμένοι Αμερικανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αμφισβητούν ανοιχτά την δέσμευση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και φοβούνται ότι η Άγκυρα πλησιάζει όλο και περισσότερο στη Μόσχα.
Αλλά αυτός ο αμοιβαίος θυμός έχει αρχίσει πρόσφατα να ψυχραίνεται και να μετατρέπεται σε κάτι που μοιάζει με αποδοχή. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι κατανοούν τώρα ότι η απόκλισή τους από το ΝΑΤΟ δεν είναι μια ανώμαλη παρέκκλιση αλλά ένας τελικός προορισμός. Η Τουρκία του Ερντογάν λειτουργεί με βάση την παραδοχή ότι η Δύση βρίσκεται σε παρακμή και ότι αναδύεται ένας πολυπολικός κόσμος, ο οποίος φαινομενικά παρέχει ανοίγματα για την άνοδο της Τουρκίας σε καθεστώς μεγάλης δύναμης. Αλλά η Τουρκία δεν θέλει να αλλάξει στρατόπεδο απομακρυνόμενη από το ΝΑΤΟ και προς τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, έναν ευρασιατικό οργανισμό άμυνας και ασφάλειας που σχηματίστηκε το 2001 από την Κίνα και την Ρωσία σε μια προσπάθεια να ανταγωνιστεί το ΝΑΤΟ. Αντίθετα, η Τουρκία θέλει να κρατήσει ένα πόδι σε κάθε στρατόπεδο, ενώ παράλληλα θα επεκτείνει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία και την οικονομική της δύναμη ευρύτερα. Παρόλο που ο Ερντογάν επιδιώκει μια σαφή ρήξη με την Δύση όσον αφορά την ιδεολογία, τον πολιτισμό, και την ταυτότητα, προσπαθεί επίσης να πραγματοποιήσει μια προσεκτικά βαθμονομημένη πράξη εξισορρόπησης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, ελπίζοντας να βρει περισσότερες ευκαιρίες στις οποίες η Τουρκία μπορεί να ασκήσει επιρροή.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να αντιστρέψουν την ροή της ιστορίας και να επανεντάξουν την Τουρκία στην Δύση ή την ΕΕ. Η προσπάθεια της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ δεν είναι απλώς θνησιγενής, είναι νεκρή. Οι μέρες που ένας Αμερικανός πρόεδρος μπορούσε να στέκεται δίπλα σε Τούρκους ηγέτες και να κάνει κήρυγμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν περάσει. Η Ουάσινγκτον, ωστόσο, μπορεί ακόμη να οικοδομήσει μια αποτελεσματική σχέση με το μετα-Δυτικό κράτος που έχει γίνει η Τουρκία. Η Άγκυρα ίσως να απέχει πολύ από τον ιδανικό σύμμαχο και δεν θα συγκινηθεί από τις εκκλήσεις για κοινές αξίες ή την σημασία αυτού που η Ουάσινγκτον θεωρεί ως διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες. Αλλά ο πραγματισμός του Ερντογάν, οι περιφερειακές φιλοδοξίες, και ο συναλλακτικός χαρακτήρας καθιστούν πιθανή μια παραγωγική σχέση.
Οι Κάλύτεροι Απονδοι Φίλοι
Στην ουσία, η στρατηγική της κυβέρνησης Μπάιντεν για την Τουρκία ήταν να κρατήσει μια ευγενική απόσταση από την Άγκυρα. Αυτό σήμαινε τη μείωση της συχνότητας της προεδρικής διπλωματίας που χαρακτήριζε μεγάλο μέρος της εποχής Τραμπ, συχνά εις βάρος των σχέσεων. Ως επί το πλείστον, η προσέγγιση του Μπάιντεν λειτούργησε καλά, μειώνοντας τις προσδοκίες και στις δύο πλευρές και καλύπτοντας τις διαφορές. Η κυβέρνηση διατήρησε τους δεσμούς με την Τουρκία, αλλά μόνο σε θέματα άμεσης σημασίας, όπως η απόσυρση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν το 2021 και η συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας που επέτρεψε στην τελευταία να μεταφέρει σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Ο Ερντογάν διαδραμάτισε βασικό ρόλο στην συμφωνία πείθοντας τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, να επιτρέψει την αποστολή σιτηρών από το ουκρανικό λιμάνι της Οδησσού -για έναν χρόνο τουλάχιστον. Ως ψιθυριστής [στο αυτί] του Πούτιν, ο Ερντογάν ήταν σχετικός.
Ωστόσο, η αμερικανοτουρκική συνεργασία σε ευρύτερες γεωπολιτικές προκλήσεις ήταν χαμηλών τόνων ή ανύπαρκτη. Και η κυβέρνηση Μπάιντεν εξακολουθεί να ανησυχεί σιωπηλά για την αυταρχική περιφερειακή προσέγγιση της Τουρκίας, ιδίως για τις απειλές της ότι θα εξαπολύσει εισβολή στην Συρία για να επιτεθεί στις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ συριακές κουρδικές πολιτοφυλακές, τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί ως προέκταση του PKK, της φιλοαυτονομικής κουρδικής φατρίας που τόσο η Τουρκία όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες κατατάσσουν ως τρομοκρατική οργάνωση. Ανησυχία προκαλούν επίσης η κλιμάκωση του λεκτικού πολέμου της Άγκυρας με την Ελλάδα για τα θαλάσσια σύνορα, και η σθεναρή υποστήριξη της Τουρκίας στην στρατιωτική εκστρατεία του Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας, η οποία ανησύχησε την Ουάσινγκτον επειδή άνοιξε την πιθανότητα μιας άλλης σύγκρουσης πλήρους κλίμακας, πρακτικά δίπλα στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ωστόσο, η Ουάσινγκτον έχει επιδείξει αυτοσυγκράτηση στην αντίδρασή της σε αυτές τις κινήσεις, προκειμένου να αποφύγει να δημιουργήσει τον σπινθήρα μιας αναμέτρησης. Στο πλαίσιο της εκτόνωσης με την κυβέρνηση Μπάιντεν, η Άγκυρα, επίσης, περιόρισε την «διπλωματία των κανονιοφόρων» στην ανατολική Μεσόγειο, σταματώντας τις ενεργειακές έρευνες στα ανοικτά των ακτών της Κύπρου και μειώνοντας τις εντάσεις σχετικά με τις κυπριακές γεωτρήσεις στα αμφισβητούμενα ύδατα. Η Τουρκία ήταν προσεκτική στο να μην στοχεύει άμεσα τις αμερικανικές δυνάμεις ή εγκαταστάσεις στην Συρία και τηρούσε με απροθυμία μια συμφωνία του 2019 με την Ουάσινγκτον που οριοθετούσε τις εδαφικές ζώνες που ελέγχονται από τους Κούρδους και εκείνες [που ελέγχονται] από την Τουρκία. Και παρά τον ευρέως διαδεδομένο αντιαμερικανισμό στην τουρκική κοινή γνώμη, ο Ερντογάν έχει αποφύγει σε μεγάλο βαθμό την άμεση αντιπαράθεση με την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Όμως η απόσταση δεν κάνει πάντα την καρδιά να αγαπά, και η ψυχρή ειρήνη μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας μοιάζει περισσότερο με φιλικό διαζύγιο παρά με αμοιβαία επωφελή συνεργασία. Εν τω μεταξύ, κατά την τελευταία δεκαετία, η ρωσοτουρκική σχέση έχει γενικά ευδοκιμήσει και έχει μέχρι στιγμής επιβιώσει της δοκιμασίας πίεσης που επέβαλε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο Ερντογάν απέφυγε να ασκήσει άμεση κριτική στις ρωσικές θηριωδίες και συχνά υποστήριξε το αφήγημα της Μόσχας ότι η Δύση προκάλεσε την εισβολή στην Ουκρανία. «Μπορώ να πω ξεκάθαρα ότι δεν βρίσκω σωστή την στάση της Δύσης [απέναντι στην Ρωσία]», δήλωσε ο Ερντογάν τον Σεπτέμβριο του 2022. Η Τουρκία έχει αρνηθεί να συμμορφωθεί με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και έχει διατηρήσει οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς με το Κρεμλίνο, οι οποίοι ενισχύονται από την στενή προσωπική σχέση του Ερντογάν με τον Πούτιν.
Ταυτόχρονα, η Άγκυρα και η Μόσχα παραμένουν στρατηγικοί ανταγωνιστές, υποστηρίζοντας αντίθετες πλευρές σε πολέμους δι’ αντιπροσώπων στην Λιβύη και την Συρία. Και παρά την άρνησή του να προσυπογράψει το Δυτικό αφήγημα για τον πόλεμο στην Ουκρανία και να επιβάλει κυρώσεις στην Ρωσία, ο Ερντογάν έχει ταχθεί με κάθε πρακτική έννοια στο πλευρό του Κιέβου στον αγώνα του κατά της Μόσχας, δημιουργώντας στενούς αμυντικούς βιομηχανικούς δεσμούς με την Ουκρανία, προμηθεύοντάς την με όπλα, και υποστηρίζοντας ακόμη και την αίτηση της Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία, άλλωστε, δεν θέλει να δει ρωσικό έλεγχο στην βόρεια πλευρά της.
Ο Απολυτος Αναποφάσιστος
Όπως πολλές μεσαίες δυνάμεις, η Τουρκία επιδιώκει να αποφύγει την στρατηγική εξάρτηση, κινούμενη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Αλλά η κατάστασή της είναι ιδιαίτερα οξυμένη, και η Τουρκία θα μπορούσε να είναι ο απόλυτος αναποφάσιστος, διχασμένη όχι μόνο μεταξύ διαφόρων ισχυρότερων χωρών αλλά και μεταξύ απολυταρχίας και δημοκρατίας, Ευρώπης και Ευρασίας, δυτικότροπου κοσμικού προσανατολισμού και συντηρητικού εθνικισμού.
Οι επιλογές του υπουργικού συμβουλίου του Ερντογάν σηματοδοτούν την πρόθεσή του να περιηγηθεί σε αυτή την περίπλοκη πορεία με μια στρατηγική αντιστάθμισης. Ο υπουργός Οικονομικών, Mehmet Simsek, ο υπουργός Εξωτερικών, Hakan Fidan, ο αντιπρόεδρος, Cevdet Yilmaz, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Yilmaz Tunc, και ο διευθυντής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Ibrahim Kalin, εκπροσωπούν μια παράταξη εντός της τουρκικής ελίτ που πιστεύει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να ενισχύσει την θέση της, να βελτιώσει την οικονομία της, και να παρακάμψει την κυριαρχία της Ρωσίας πιο επιδέξια αν είχε καλύτερες σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Αλλά είναι επίσης πιστοί, μακροχρόνιοι σύμμαχοι του Ερντογάν, τους οποίους εμπιστεύεται ότι μπορούν να συνεργαστούν καλά με τους Δυτικούς ομολόγους τους χωρίς να ξεπουλήσουν τα τουρκικά συμφέροντα.
Αυτό είναι, γενικώς, μια θετική εξέλιξη για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους άλλους συμμάχους τους. Η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών βασικών προκλήσεων εξωτερικής πολιτικής για την Ουάσινγκτον. Η στρατηγική θέση της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα -η οποία συνδέει την Ρωσία, τη Μέση Ανατολή, και την Ευρώπη- καθιστά την χώρα σημαντικό παράγοντα στον πόλεμο στην Ουκρανία και κρίσιμη για τις προσπάθειες της Δύσης να ανασχέσει την Ρωσία. Σε περίπτωση που αρχίσουν διαπραγματεύσεις μεταξύ Κιέβου και Μόσχας, η σχέση του Ερντογάν με τον Πούτιν θα μπορούσε να αποδειχθεί σημαντικός μοχλός για την Δύση.
Και η σημασία της Τουρκίας για την Ουάσινγκτον και τους συμμάχους της εκτείνεται πέρα από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Για παράδειγμα, η Άγκυρα μπορεί επίσης να συμβάλει στην διατήρηση της σταθερότητας στον Καύκασο, όπου θα μπορούσε να πιέσει τους Αζέρους συμμάχους της να καταλήξουν σε ειρηνευτική συμφωνία με την Αρμενία. Το ίδιο ισχύει και στο Ιράκ και την Συρία, μέρη όπου η τουρκική παρουσία βοηθά την Ουάσινγκτον να διατηρήσει μια ελάχιστη επιρροή. Τέλος, η Ουάσινγκτον ελπίζει ότι η Τουρκία μπορεί να βοηθήσει στην δημιουργία μιας βιώσιμης αρχιτεκτονικής μεταφοράς ενέργειας που θα επιτρέψει σε όλη την Ευρώπη να αξιοποιήσει τους δυνητικά τεράστιους πόρους της ανατολικής Μεσογείου.
Ατιμετωπίστε το!
Για όλους αυτούς τους λόγους, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να επιδιώξει να σταθεροποιήσει την σχέση της με την Άγκυρα, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία έχει υιοθετήσει μια μετα-Δυτική ταυτότητα στο εσωτερικό της και μια μετα-Δυτική στάση στην εξωτερική της πολιτική. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κινηθεί προς μια πιο συναλλακτική νοοτροπία.
Η επιτυχής διαπραγμάτευση στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ ίσως να είναι ένα πρότυπο. Ο Ερντογάν ήταν σαφώς σε διάθεση συναλλαγής, και σε αντάλλαγμα για την υποστήριξη της αίτησης της Στοκχόλμης να ενταχθεί στην συμμαχία, η Τουρκία απαίτησε παραχωρήσεις όχι μόνο από την Σουηδία (συμπεριλαμβανομένου του τερματισμού του ανεπίσημου σουηδικού εμπάργκο όπλων στην Τουρκία, ενός πιο δρακόντειου σουηδικού αντιτρομοκρατικού νόμου, και της έκδοσης αρκετών αιτούντων άσυλο που συνδέονται με το ΡΚΚ) αλλά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο παρασκήνιο, η κυβέρνηση Μπάιντεν πίεσε το αμερικανικό Κογκρέσο να πουλήσει F-16 στην Τουρκία, αεροσκάφη που η Άγκυρα ήθελε να αγοράσει εδώ και χρόνια. Για να εξομαλύνει τον δρόμο, ο Λευκός Οίκος επεξεργάστηκε μια τριμερή συμφωνία που περιελάμβανε την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Ελλάδα. Στο τέλος, η συμφωνία έκανε όλες τις πλευρές αρκετά ευτυχισμένες, ακόμη και αν δεν ανταποκρινόταν στους κανόνες για το πώς οι σύμμαχοι πρέπει να συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλον.
Το επεισόδιο αυτό ανέδειξε επίσης την κεντρική σημασία του Ερντογάν, ο οποίος παραμένει ο μοναδικός υπεύθυνος για την λήψη αποφάσεων σε μείζονα ζητήματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Ο Ερντογάν επιδιώκει την διεθνή αναγνώριση και νομιμοποίηση και δυσανασχετεί με το γεγονός ότι οι Δυτικοί ηγέτες τον κρατούν σε απόσταση. Αλλά γνωρίζει επίσης το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον γύρω από την Τουρκία και αναγνωρίζει την ανάγκη της Τουρκίας να διατηρήσει δεσμούς με την Δύση.
Εορτασμός της επανεκλογής του Ερντογάν, στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάιο του 2023. Hannah McKay / Reuters
Ο Τούρκος ηγέτης υπερηφανεύεται ότι είναι ο κορυφαίος διπλωμάτης της χώρας, αλλά συχνά δεν μπορεί να εκπληρώσει αυτή την αποστολή, επειδή, τα τελευταία χρόνια, οι περισσότεροι Δυτικοί ηγέτες αποφεύγουν να συναντηθούν μαζί του. Στο πλαίσιο της συμφωνίας για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η κυβέρνηση Μπάιντεν έδωσε στον Ερντογάν την προβολή που επιθυμούσε, πραγματοποιώντας μια εξέχουσα διμερή συνάντηση μαζί του στο Βίλνιους, και μάλιστα κυκλοφόρησε ένα βίντεο [4] με τον Μπάιντεν πλήρως να επαινεί και να ευχαριστεί τον Ερντογάν. Υπάρχει συζήτηση για μια επίσκεψη στον Λευκό Οίκο αργότερα φέτος, και η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Janet Yellen, συναντήθηκε πρόσφατα με τον Simsek, τον οικονομικό τσάρο της Τουρκίας. Σε μια εποχή οικονομικής αστάθειας στην Τουρκία, αυτού του είδους η αμερικανική προσοχή παρέχει πολύτιμες διαβεβαιώσεις στους επενδυτές.
Ένα πιο συναλλακτικό modus vivendi θα ήταν από την φύση του καιροσκοπικό και βραχυπρόθεσμο στις προοπτικές του. Ο στόχος θα ήταν να βρεθούν ρεαλιστικές ευκαιρίες που θα λειτουργούν και για τις δύο πλευρές και δεν θα επιβαρύνονται από απαιτήσεις για μόνιμη πίστη ή απαγορεύσεις στις τουρκικές σχέσεις με την Ρωσία ή την Κίνα. Τρεις τομείς -η οικονομική συνεργασία, η Συρία, και τα ανθρώπινα δικαιώματα- φαίνονται άμεσα ώριμοι για τέτοια παζάρια.
Ενας Φίλος αε Ανάγκη
Η Τουρκία ίσως να πιστεύει ότι δεν χρειάζεται πλέον την Δυτική ομπρέλα ασφαλείας ή ότι δεν μπορεί να υπολογίζει σε αυτήν, αλλά η οικονομία της εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένη με τις Δυτικές αγορές. Η ΕΕ εξακολουθεί να είναι η κύρια εξαγωγική αγορά της Τουρκίας και ο κύριος επενδυτής της. Η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε σοβαρή ύφεση, η οποία προκλήθηκε εν μέρει από την προσωπική κακοδιαχείριση της οικονομίας από τον Ερντογάν τα τελευταία χρόνια. Οι πολιτικές του Ερντογάν έχουν εξαντλήσει τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας, έχουν μειώσει δραματικά το κατά κεφαλήν εισόδημα, και έχουν υποβαθμίσει την αξία του νομίσματός της. Αλλά μετά την επανεκλογή του, ο Ερντογάν φαίνεται να έχει αντιστρέψει την πορεία του, διορίζοντας τον Simsek, έναν φιλικό προς την αγορά πρώην τραπεζίτη της Merrill Lynch, ως υπουργό Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, και τον Hafize Gaye Erkan, πρώην συνδιευθύνοντα σύμβουλο και πρόεδρο της First Republic Bank [5], ως διοικητή της κεντρικής τράπεζας.
Ωστόσο, οι τουρκικές αγορές παραμένουν νευρικές και οι διεθνείς επενδυτές εξακολουθούν να παρακολουθούν για να δουν αν η νέα ομάδα μπορεί να αντιστρέψει την πορεία και να καταστήσει την Τουρκία ασφαλή για ξένες επενδύσεις. Η Άγκυρα θα χρειαστεί τελικά διεθνή χρηματοδότηση για να μπορέσει να μετακυλίσει το χρέος του ιδιωτικού τομέα και να αποφύγει μια κρίση ισοζυγίου πληρωμών. Χωρίς σαφείς ενδείξεις Δυτικής υποστήριξης και χρηματοδότησης, η οικονομία της Τουρκίας θα παραμείνει ασταθής και θα ακροβατεί ακόμη και στο χείλος της κατάρρευσης.
Η στήριξη αυτή θα μπορούσε να συνίσταται στην αναβίωση της ιδέας της αύξησης του συνολικού ετήσιου εμπορίου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια, στόχος που η κυβέρνηση Τραμπ δημοσιοποίησε το 2019 αλλά γρήγορα εγκατέλειψε. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να δηλώσει την πρόθεσή της να επεκτείνει το εμπόριο, να συνεργαστεί με τις ανεξάρτητες επιχειρηματικές οργανώσεις της Τουρκίας, και να ενθαρρύνει την ΕΕ να ξεκινήσει συνομιλίες για την αναβάθμιση της υφιστάμενης αλλά ξεπερασμένης εμπορικής συμφωνίας της με την Τουρκία˙ η Ευρώπη, άλλωστε, είναι ο κορυφαίος επενδυτής σε τουρκικές εταιρείες και η κορυφαία αγορά τουρκικών προϊόντων και υπηρεσιών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν επίσης να πιέσουν τις Βρυξέλλες να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα για την ενσωμάτωση της Τουρκίας στα σχέδια της ΕΕ περί ενός πράσινου μετασχηματισμού, τα οποία περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ανανεώσιμης ενέργειας από την λεκάνη της Μεσογείου.
Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία θα μπορούσε να εγκαταλείψει την στάση της στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο και να προσφέρει στην Ελλάδα και την Κύπρο πιο σταθερές σχέσεις. Η Τουρκία κάνει ήδη πολλά για να βοηθήσει την Ευρώπη να διαχειριστεί τη μετανάστευση, και με άφθονους ενεργειακούς πόρους και φτηνό εργατικό δυναμικό, η Άγκυρα θα μπορούσε επίσης να μπει στο χάρτη ως παραγωγική βάση για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, καθώς προσπαθούν να «απενοχοποιήσουν» την οικονομική τους σχέση με την Κίνα, μειώνοντας την εξάρτησή τους από τα κινεζικά προϊόντα. Η Τουρκία δεν είναι γίγαντας της υψηλής τεχνολογίας και δεν διαθέτει βιομηχανία ημιαγωγών. Αλλά όταν πρόκειται για ένα ευρύ φάσμα άλλων αγαθών, μπορεί να καλύψει πολλές από τις ανάγκες της Ευρώπης.
Ο Δρόμος για την Δαμασκό
Η Συρία αποτελεί βασικό πυρήνα ερεθισμού μεταξύ της Άγκυρας και της Ουάσιγκτον. Το κεντρικό ζήτημα είναι η αντίρρηση της Τουρκίας για την συμμαχία της Ουάσιγκτον με τους Κούρδους της Συρίας. Η Ρωσία, εν τω μεταξύ, υποστηρίζει το καθεστώς Άσαντ στην Συρία, το οποίο η Τουρκία θεωρεί ως ένα αδύναμο κράτος που δεν μπορεί ποτέ να ανακτήσει πλήρως τη νομιμοποίησή του ή τον έλεγχο όλου του εδάφους του. Αλλά η Άγκυρα και η Μόσχα μοιράζονται την επιθυμία να αποτρέψουν την κουρδική αυτοδιάθεση και να δουν την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από την βόρεια Συρία.
Για την επιδίωξη αυτών των στόχων, η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες στρατιωτικές εισβολές στην Συρία και έχει στοχοποιήσει τους ηγέτες της συμμαχικής με τις ΗΠΑ κουρδικής διοίκησης στην βόρεια Συρία με επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Τα βήματα αυτά είναι αποσταθεροποιητικά κατά την άποψη της Ουάσινγκτον, καθώς εγείρουν το φάσμα μιας ευρύτερης κουρδοτουρκικής σύγκρουσης και αποδυναμώνουν την ικανότητα των Κούρδων να πολεμήσουν κατά της τρομοκρατικής ομάδας Ισλαμικό Κράτος (γνωστή και ως ISIS).
Αν θέλουν να σταθεροποιήσουν τις σχέσεις τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία θα πρέπει τελικά να μιλήσουν για την Συρία και το μέλλον της. Και οι δύο πλευρές θα πρέπει να κάνουν βήματα που μέχρι στιγμής έχουν αποφύγει. Η αύξηση της αμερικανικής βοήθειας για τους Σύρους πρόσφυγες στην Τουρκία και την βόρεια Συρία θα ήταν μια καλή πρώτη κίνηση για την Ουάσινγκτον. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνουν τους Κούρδους της Συρίας να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το καθεστώς Άσαντ και να συμφωνήσουν να ενσωματωθούν στο συριακό κράτος με αντάλλαγμα κάποιο είδος περιφερειακής αυτονομίας. Η Ουάσινγκτον δεν μπορεί να είναι ο μοναδικός χορηγός ενός πειράματος συριακής κουρδικής αυτονομίας. Αν υπάρχει μια φόρμουλα για περιφερειακή αυτονομία για τους Κούρδους της Συρίας εντός των παραμέτρων ενός μελλοντικού συριακού κράτους, η Τουρκία δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να την αποδεχτεί, αρκεί η όποια συμφωνία να περιλαμβάνει εγγυήσεις ότι το PKK δεν θα έχει επιρροή εντός της υπό κουρδική ηγεσία περιφερειακής διοίκησης. Μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει στην ενδεχόμενη απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από την Συρία και να δώσει το έναυσμα για την ανοικοδόμηση της βόρειας Συρίας με διεθνή χρήματα -με τη μερίδα του λέοντος των επενδύσεων να πηγαίνει αναπόφευκτα σε Τούρκους εργολάβους.
Σε αντάλλαγμα για αυτά τα βήματα από την πλευρά της Ουάσινγκτον, η Τουρκία θα πρέπει να υποστηρίξει μια συμφωνία μεταξύ των Κούρδων ηγετών και του καθεστώτος στην Δαμασκό, να επιτρέψει το εμπόριο και τις μεταφορές μεταξύ των διαφόρων περιοχών στο εσωτερικό της Συρίας, και να αποδεχθεί οποιαδήποτε συνταγματική ρύθμιση συμφωνήσουν τελικά οι Σύροι.
Κρατήστε Μίκρο Καλάθι
Ο Ερντογάν έχει καταστήσει σαφές τα τελευταία χρόνια ότι δεν ενδιαφέρεται για πολιτικές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό [της χώρας του] και ότι δεν έχει μεγάλη υπομονή για τις Δυτικές διαλέξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Βραχυπρόθεσμες βελτιώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες στην Τουρκία είναι συνεπώς απίθανες, ό,τι κι αν κάνει η Δύση.
Όμως ο πραγματισμός και η συναλλακτική συμπεριφορά του Ερντογάν έχουν κατά καιρούς αποφέρει αποτελέσματα σε υποθέσεις υψηλού προφίλ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν η Ουάσινγκτον έχει πιέσει σκληρά. Τα αποτελέσματα αυτά περιλαμβάνουν την απελευθέρωση από την φυλακή το 2017 ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα που είχαν φυλακιστεί επειδή φέρονται να υποστήριξαν το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 κατά του Ερντογάν και τις απελευθερώσεις από τις φυλακές το 2018 του Γερμανοτούρκου δημοσιογράφου Deniz Yücel, και του Αμερικανού πάστορα Andrew Brunson. Σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις, την αθόρυβη διπλωματία ακολούθησε ένα ξεδιάντροπο πάρε-δώσε, στο πλαίσιο του οποίου η Τουρκία έλαβε άσχετες παραχωρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των αναβαθμίσεων όπλων και της προμήθειας αρμάτων μάχης Leopard από την Γερμανία.
Η Ουάσινγκτον μπορεί και πρέπει να διατηρήσει ζωντανή την συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα με την Τουρκία και να διαπραγματευτεί σκληρά για να εξασφαλίσει την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων όπως ο Οσμάν Καβαλά, ένας ηγέτης της κοινωνίας των πολιτών που εκτίει σήμερα ποινή ισόβιας κάθειρξης σε τουρκική φυλακή με κατασκευασμένες κατηγορίες. Αλλά αυτές οι συζητήσεις είναι καλύτερο να διεξάγονται κατ’ ιδίαν με μέλη του στενού κύκλου του Ερντογάν και με σαφείς προσδοκίες σχετικά με τα λύτρα που είναι διατεθειμένη να προσφέρει η Ουάσινγκτον.
Φυσικά, η Ουάσινγκτον θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να υποστηρίζει τις προσδοκίες των Τούρκων πολιτών που επιθυμούν μια καλύτερη δημοκρατία -και θα πρέπει να είναι συνεπής στην δημόσια επικοινωνία της για τέτοια θέματα. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι μετριοπαθείς σχετικά με το τι μπορούν να επιτύχουν και να μην αφήνουν αυτές τις προσπάθειες να στέκονται εμπόδιο στην επίτευξη της προόδου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Προς το παρόν, η υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών, η εμβάθυνση των πολιτιστικών ανταλλαγών και της οικονομικής ολοκλήρωσης, και η συνεργασία με ένα ευρύ φάσμα τουρκικών θεσμών (συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημίων και των δήμων) θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματική από την έκδοση δημόσιων τελεσίγραφων προς το καθεστώς.
Τι μας Συμφέρει;
Ο Ερντογάν δεν πρόκειται να αλλάξει και μια μετα-Δυτική Τουρκία δεν θα είναι ο παραδοσιακός διατλαντικός σύμμαχος. Η Τουρκία έχει τα δικά της συμφέροντα -κάποια από αυτά τα μοιράζεται με την Ουάσινγκτον, κάποια όχι. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σταθερές σχέσεις με πολλούς δύσκολους εταίρους με τους οποίους δεν απολαμβάνει πλήρη ευθυγράμμιση. Η αμερικανοτουρκική σχέση θα μπορούσε να βρίσκεται σε μια καλύτερη θέση που να λειτουργεί υπέρ της τουρκικής οικονομίας, να βοηθά την Άγκυρα να ισορροπήσει έναντι της Ρωσίας, και να παρέχει στην Ουάσινγκτον λίγη περισσότερη εμπιστοσύνη καθώς η επιρροή της Κίνας στη Μέση Ανατολή αυξάνεται.
Η Τουρκία του Ερντογάν είναι ένα πρωτότυπο του είδους της μεσαίας δύναμης που η Ουάσινγκτον θα πρέπει να αναμένει ότι θα εμφανίζεται συχνότερα στην επερχόμενη εποχή του γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Ούτε εχθροί ούτε σύμμαχοι, οι δυνάμεις αυτές δεν θα κατανοήσουν τον αγώνα της Ουάσινγκτον με το Πεκίνο και τη Μόσχα με ηθικούς ή ιδεολογικούς όρους. Αντίθετα, θα επιδιώξουν να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους από όλες τις πλευρές και θα αναρωτιούνται διαρκώς: Τι μας συμφέρει; Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να βρουν απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα που θα ξεπερνούν τα κενά εγκώμια για μια βασισμένη σε κανόνες τάξη, στην οποία κανείς δεν πιστεύει πραγματικά. Η δημιουργία μιας πιο ρεαλιστικής σχέσης με μια μετα-Δυτική Τουρκία, βασισμένη σε αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές, θα ήταν ένα καλό μέρος για να αρχή.
*Ο Asli Aydintasbas είναι επισκέπτης συνεργάτης στο Κέντρο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη στο Ινστιτούτο Brookings, ανώτερος συνεργάτης πολιτικής στο European Council on Foreign Relations, και αρθρογράφος στην Washington Post.
*Ο Jeremy Shapiro είναι διευθυντής Ερευνών στο European Council on Foreign Relations και μη μόνιμος ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings. Κατά την διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα, υπηρέτησε στο προσωπικό σχεδιασμού πολιτικής του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών και ως ανώτερος σύμβουλος του βοηθού υπουργού Εξωτερικών για τις ευρωπαϊκές και ευρασιατικές υποθέσεις
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.youtube.com/watch?v=TOVAh_li__c
[2] https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogan-turkiye-yuzyili-…
[3] https://www.trtworld.com/turkey/erdogan-us-sanctions-blatant-attack-on-t…
[4] https://twitter.com/POTUS/status/1679198943174098944
[5] https://en.wikipedia.org/wiki/First_Republic_Bank
Photo: Euroday.gr
Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/turkey/aydintasbasshapiro
(To άρθρο εκφράζει αποκλειστικά προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη)
Πηγή: Foreignaffairs.gr
Leave a comment