Γράφει ο Παναγιώτης Γέροντας*
Στο παρόν κείμενο αναγκαστικά ως εισαγωγή δέον να χρησιμοποιηθεί παλαιότερο κείμενο, το οποίο εξιστορεί την ιστορία της Κύπρου από το 1821 ως το 1974 και μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Το Κυπριακό Ζήτημα σε όλη του την ιστορική πορεία και ιδιαίτερα το μέρος αυτής που εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και οδήγησε στην τουρκική εισβολή και παράνομη κατοχή του βόρειου τμήματος της Μεγαλονήσου, δεν είναι δυνατόν να εξεταστεί χωρίς το γεωπολιτικό περικείμενο.
O Αμερικανός διπλωμάτης Dean Acheson
Τα συστατικά που δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα ήταν τα ακόλουθα: πρώτο και κύριο ο Ψυχρός Πόλεμος. Οι Η.Π.Α. επιθυμούσαν διακαώς την σταθερότητα της «Νοτιανατολικής Πτέρυγας» του ΝΑΤΟ και οι ελληνοτουρκικές διενέξεις απειλούσαν αυτή την σταθερότητα με τους Σοβιετικούς να καραδοκούν. Το δεύτερο ήταν ο Μακάριος, ο οποίος προκαλούσε προβληματισμό στους Αμερικανούς τόσο για τα ανοίγματά του στο σοβιετικό μπλοκ, όσο και για την υποστήριξη που τού παρείχε το ΑΚΕΛ. Τρίτο, οι συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου δημιουργούσαν ένα ανάπηρο κράτος, ενώ δεν ανταποκρίνονταν στην πληθυσμιακή ποσόστωση της Κύπρου. Το παραπάνω οδηγούσε τις δύο κοινότητες σε ανοιχτές συγκρούσεις και διάπραξη βιαιοτήτων. Τέταρτο, οι απειλές περί εισβολής στην Κύπρο από την Τουρκία. Παράλληλα, το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία και η μικρή λαϊκή νομιμοποίηση ανάγκαζε την κυβέρνηση Ινονού στο να είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε εθνικιστικές ροπές. Πέμπτο και τελευταίο, στην Ελλάδα είχε αναδειχθεί το 1964 μια ισχυρή κυβέρνηση Παπανδρέου, η οποία χρησιμοποίησε για το Κυπριακό σκληρή ρητορική. Μέχρι τότε, οι ελληνικές κυβερνήσεις υποστήριζαν την κυπριακή ανεξαρτησία, ο Παπανδρέου έφερνε και πάλι το ζήτημα της Ένωσης, η οποία, ωστόσο προϋπέθετε την υποστήριξη του δυτικού παράγοντα.
Επιπρόσθετα, δέον σε αυτή τη φάση να τονιστεί ότι η Τουρκία ενδιαφερόταν λιγότερο για «την τύχη των Τουρκοκυπρίων», όπως διαπρύσια διεκήρυττε, και περισσότερο για την ασφάλειά της καθώς, αν δει κάποιος τον χάρτη, θα προσέξει ότι η Κύπρος «χώνεται» στα σωθικά της Τουρκίας σαν στιλέτο. Παράλληλα, η Κύπρος ήταν και για τους Αμερικανούς στρατηγικά σημαντική ως μια τεράστια «ναυτική βάση» με δεδομένα την μεγέθυνση της παρουσίας του Σοβιετικού Στόλου στην Ανατολική Μεσόγειο και την παρουσία σοβιετικών αποστολών στα αραβικά κράτη.
Το «α΄ Σχέδιο Άτσεσον» προέκυψε ως συνέχεια του τελεσιγράφου που απέστειλε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζόνσον προς τον Ινονού που ακύρωσε στην πράξη κάθε τουρκική σκέψη περί εισβολής και απηχώντας τις αμερικανικές ανησυχίες, γινόταν μια προσπάθεια ευόδωσης των ελληνικών προσδοκιών για Ένωση και προσφοράς κάποιων ανταλλαγμάτων στην τουρκική πλευρά. Οι Η.Π.Α. τότε έβλεπαν την κυπριακή ανεξαρτησία ως αντίθετο προς τα συμφέροντά τους για τους ακόλουθους λόγους: πρώτον, λόγω της πιθανότητας τουρκικής εισβολής και του επακόλουθου ελληνοτουρκικού πολέμου. Δεύτερον, η συνεχής κρίση στα ελληνοτουρκικά είχε χαλαρώσει τους δεσμούς και των δύο χωρών με τις Η.Π.Α. . Τρίτον, ο Μακάριος ήταν ένα συνεχές πρόβλημα όπως επισης και η ενδυνάμωση του ΑΚΕΛ και της σοβιετικής επιρροής στο Νησί.
Το πρώτο σχέδιο Άτσεσον επιχειρούσε να πείσει την Ελλάδα να ανταλλάξει την Ένωση της Κύπρου με την προσφορά μειονοτικών εγγυήσεων στους Τουρκοκυπρίους και την παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στην Τουρκία στη χερσόνησο της Καρπασίας. Αυτή η βάση, λόγω της τοποθεσίας της θα ήλεγχε της νοτιονατολικές ακτές της Τουρκίας, θα διασφάλιζε ότι οι θάλασσιες οδοί προς τα λιμάνια προς τα λιμάνια της Μερσίνας και της Αλεξανδρέττας θα παρέμεναν ανοικτές, ενώ θα ήταν αρκετά μεγάλη σε μέγεθος ούτως ώστε να εξασφαλίσει την διαβίωση ικανού αριθμού Τουρκοκυπρίων σε περίπτωση διακοινοτικών συγκρούσεων. Επιπρόσθετα, προβλεπόταν η δημιουργία 1- 3 αυτοδιοικούμενων καντονιών στις περιοχές που υπήρχε συμπαγής τουρκοκυπριακός πληθυσμός.
Για το θέμα της παραχώρησης του Καστελλορίζου στην Τουρκία ως αντάλλαγμα, τα πράγματα είναι συγκεχυμένα. Δεν είναι σαφές αν αυτή η ανταλλαγή είχε τεθεί στο τραπέζι εξ αρχής ή προέκυψε έπειτα από πιέσεις της Τουρκίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, μετά τις αρχικές αντιδράσεις που επέφεραν μια σημαντική αύξηση της περιοχής που θα ήλεγχε η Τουρκία στην Καρπασία, η τουρκική πλευρά αποδέχθηκε το σχέδιο.

Η ελληνική κυβέρνηση αντίθετα, κωλυόταν να ενημερώσει την ελληνική κοινή γνώμη ότι ευρισκόταν σε διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα και ότι επρόκειτο να δώσει το Καστελλόριζο ως αντάλλαγμα. Η ελληνική πλευρά αντέδρασε στην παραχώρηση κυρίαρχης βάσης στην Κύπρο καθώς και στην δημιουργία τουρκοκυπριακών καντονιών. Επιπρόσθετα, το σχέδιο Άτσεσον έθετε σε κίνδυνο την εξουσία του Μακαρίου, ο οποίος σκόπιμα το διέρρευσε στον Τύπο, ακυρώνοντας ουσιαστικά τις όποιες προϋποθέσεις πραγματοποίησής του. Διακοινοτικές συγκρούσεις ξέσπασαν εκ νέου στα χωριά Μανσούρας και Κόκκινα, ενώ η Τουρκία βομβάρδισε την περιοχή της Τηλλυρίας με βόμβες ναπάλμ. Η αντίδραση του Μακαρίου να ζητήσει από την Σοβιετική Ένωση να παρέμβει τρομοκράτησε τους Αμερικανούς. Ο Έκτος Στόλος αναπτύχθηκε στα ανοιχτά της Κύπρου, ενώ οι εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση στην ελληνική και τουρκική πλευρά έπεφταν στο κενό.
Στην συνέχεια το β΄ Σχέδιο Άτσεσον ήταν ακόμη πιο ευνοϊκό για τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς προέβλεπε την εκμίσθωση εδάφους στην Τουρκία για πενήντα χρόνια αντί της μόνιμης παραχώρησης. Αυτή η μεταστροφή προέκυψε τόσο από την θετική απόκριση της Σοβιετικής Ένωσης στην έκκληση του Μακαρίου για βοήθεια σε περίπτωση τουρκικής εισβολής, όσο και από το αταλάντευτο των τουρκικών θέσεων και ιδιαίτερα του ταξιάρχου Turgut Sunalp. Η Ένωση θα πραγματοποιούνταν μετά από ένα πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου από τις ελληνικές δυνάμεις. Ενώ και ο Ινονού είχε δεχθεί το σχέδιο, η ελληνική κυβέρνηση δεν κατάφερε να το εφαρμόσει καθώς ο στρατηγός Γρίβας αρνήθηκε να συνεργαστεί, ενώ ο Μακάριος το διέρρευσε εκ νέου στον Τύπο.
Συμπερασματικά
Τα δύο σχέδια Άτσεσον ανταποκρινόμενα πλήρως στο ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής, ανέτρεπαν τις συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου και οδηγούσαν στην Ένωση με κάποιες παραχωρήσεις στην Τουρκία. Η παραχώρηση ελληνικού εδάφους (Καστελλόριζο) θα ήταν όντως επώδυνη για την ελληνική πλευρά, ενώ η παραχώρηση τουρκικής βάσης στην Καρπασία ικανοποιούσε τις στρατηγικές βλέψεις της Άγκυρας. Η καντονοποίηση της Κύπρου είχε πραγματοποιηθεί de facto με την δημιουργία τουρκικών θυλάκων, οπότε η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης σε αυτό το θέμα κρίνεται ως αντιπαραγωγική. Το β΄ Σχέδιο Άτσεσον υπήρξε ακόμη πιο ευνοϊκό για την ελληνική πλευρά αφού προέβλεπε εκμίσθωση και όχι παραχώρηση εδάφους στην Τουρκία. Το σημαντικότερο πρόβλημα όμως ήταν ότι οι συμφωνίες δεν λάμβαναν υπ’ όψη τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ο οποίος τορπίλισε την πραγματοποίηση και των δύο σχεδίων.

*Ο Παναγιώτης Γέροντας. είναι Ιστορικός
Με πληροφορίες από: Methormisakathektou.politics.blog
Photo: Protothema.gr
(Το άρθρο εκφράζει αποκλειστικά προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη)
Πηγή: Methormisakathektou.politics.blog
Ακούστε Active Radio
Like us on Facebook







Leave a comment