25 ΙΟΥΝΙΟΥ 1925: «Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΓΚΑΛΟΥ»

Του Χρήστου Στρυφτού∗

Στο διάστημα του ελληνικού Μεσοπόλεμου και συγκεκριμένα ύστερα από την «επαναστατική κυβέρνηση» των Πλαστήρα – Γονατά, εγκαθιδρύεται η Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία χωρίς όμως να θεσμοθετούνται τα νομοθετικά σώματα του Συντάγματος. Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει αναλάβει ο Παύλος Κουντουριώτης, ενώ την εκπροσώπηση της χώρας σε διεθνές επίπεδο έχει ο Ελ. Βενιζέλος. Ο απόηχος της Μικρασιατικής καταστροφής έχει φέρει πολλά οικονομικά, κοινωνικά προβλήματα αλλά και αναμφισβήτητα μια πολιτική κρίση. Σε αυτό λοιπόν το χρονικό διάστημα εμφανίζονται υπηρεσιακές κυβερνήσεις, κινήματα αλλά και κοινωνικές προστριβές οι οποίες οδηγούσαν σε απεργίες και διαδηλώσεις εργατών (όπως π.χ τον Φλεβάρη του 1925 στα Τρίκαλα με την κατάληψη τσιφλικιών).

Η Συντακτική Συνέλευση του νέου ψηφισμένου Συντάγματος και η ελαστικότητα των φιλελεύθερων αναδειγμένων κυβερνήσεων έδινε περιθώριο στην ανάπτυξη τέτοιων καταστάσεων. Μέσα σε διάστημα ενός χρόνου αρχικά παραιτείται τον Ιούλιο του 1924 ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Αλ. Παπαναστασίου και ακολουθούν διαδοχικά οι φιλελεύθεροι ομότιμοί του Θ. Σοφούλης και Α. Μιχαλακόπουλος έως και τον Ιούνιο του 1925.Τα ηνία της χώρας θα λάβει στη συνέχεια ένας δραστήριος στρατηγός και γνωστός κινηματίας της περιόδου αυτής ο Θεόδωρος Πάγκαλος.[1] Ο Πάγκαλος έχοντας αποκτήσει την ψήφο εμπιστοσύνης της Συντακτικής Συνέλευσης δημιουργεί ένα ιδιόρρυθμο καθεστώς κοινοβουλευτικής δικτατορίας. Από τις 25 κιόλας Ιουνίου έως τον Σεπτέμβριο του 1925 ο Πάγκαλος είχε καταφέρει να τροποποιήσει τις νομοθεσίες του Συντάγματος και διέλυσε τη Βουλή με τη δικαιολογία του ότι δεν εκπροσωπούσε πλέον την λαϊκή βούληση.[2] Τον Απρίλιο του 1926 φθάνει σε σημείο πολιτειακής σύγχυσης ώστε με το αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας το οποίο και είχε καταχραστεί, να εγκαθιδρύει δικτατορικό καθεστώς.

Το καθεστώς αυτό έχει αποτυπωθεί μέσα στην ιστοριογραφία ως μια επιπόλαιη, υπερφίαλη αλλά και συνάμα σύντομη χρονικά δικτατορία. Τα σκληρά μέτρα καταπίεσης, η λογοκρισία, οι διώξεις πολιτικών προσώπων (Ι.Μεταξά, Ν.Πλαστήρα, Γ.Παπανδρέου),οι συλλήψεις, αλλά και ο προκαλών γέλωτα πουριτανισμός κυρίως αυτός σε βάρος του γυναικείου φύλλου είναι κάποια διακριτά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη διακυβέρνηση του Πάγκαλου. Κύριο επιχείρημα της πολιτικής προπαγάνδας αλλά και διατήρησης του στην εξουσία ήταν η αντιμετώπιση της κομουνιστικής απειλής. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από το γεγονός ότι το εργατικό κίνημα και το ίδιο το ΚΚΕ ήταν υπό αυστηρό διωγμό κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του Πάγκαλου. Όσο αφορά τις κινήσεις του στην οικονομική πολιτική ο Πάγκαλος (ως παλιός Αμυνίτης) ακολούθησε τη βενιζελική οδό λιτότητας με σύναψη δανείου και διχοτόμηση χαρτονομίσματος και φιλελεύθερης οικονομίας δίνοντας βήμα να αναπτυχθούν πολλές επιχειρηματικές επενδύσεις (π.χ αγγλική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ) . Στο τομέα της εξωτερικής πολιτικής η δικτατορία Πάγκαλου χρεώνεται ανεξήγητα σφάλματα όπως η προκλητική στάση απέναντι στη Τουρκία μετά από τη σφοδρή ήττα των Ελλήνων στην Μ.Ασία και η εισβολή στη Βουλγαρία με την αμέσως για αυτή την ενέργεια τιμωρό καταβολή αποζημίωσης η οποία επιβλήθηκε από την Κοινωνία των Εθνών εις βάρος της Ελλάδας.[3]

Οξύμωρο με αυτά αλλά συνάμα άξιο να αναφερθεί είναι ότι μέσα σε αυτή τη βραχύβια δικτατορία έχουμε την ίδρυση της Ακαδημίας Αθηνών, γεγονός το οποίο αποτέλεσε ορόσημο στην πνευματική ζωή της χώρας. Τον Ιούλιο του 1926 ο Πάγκαλος αναθέτει την πρωθυπουργία στον Αθ. Ευταξία, ενώ εκείνος έχει αφοσιωθεί στην αναδιοργάνωση και ενίσχυση του στρατού. Τέλος στην τροχιά αυτής της διακυβέρνησης βάζει απότομα φρένο ο στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης με στρατιωτικό κίνημα τον Αύγουστο του 1926. Ο Πάγκαλος ανατρέπεται και φυλακίζεται στην Κρήτη όπου θα αφεθεί ελεύθερος μετά από δυο χρόνια επί της κυβερνήσεως Βενιζέλου.[4]

Υποσημειώσεις

[1] Αντώνης Μακρυδημήτρης, «Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδος 1828-1997», εκδ.Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ,Αθήνα,1997,σελ147-151

[2] Δ.Καλτσώνης, «Ελληνική Συνταγματική Ιστορία 1821-1940»,Α’ Τόμος, εκδ.ΞΙΦΑΡΑΣ, Αθήνα,9/2009,σελ119-121

[3] Richard Clogg , «Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας» , εκδ: ΚΑΤΟΠΤΡΟ , Αθήνα , 2003, σελ131

[4] Κώστας Χατζηαντωνίου, «Θεόδωρος Πάγκαλος», εκδ.ΙΩΛΚΟΣ, Αθήνα, 2004, σελ310-340

∗ Ο Χρήστος Στρυφτός είναι Ιστορικός