του Πέτρου Παπαπολυβίου
Η σημερινή μέρα μάς δίνει την ευκαιρία να κωδικοποιήσουμε ορισμένα –ελάχιστα έστω, λόγω στενότητας της στήλης– από τα κύρια συμπεράσματα για τα γεγονότα που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία της Κύπρου.
Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και η επακόλουθη τουρκική εισβολή και η κατοχή μεγάλου μέρους της πατρίδας μας ήταν η τελευταία από τις τρεις μεγάλες εθνικές τραγωδίες στη νεοελληνική Ιστορία στον 20ό αιώνα, ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και τον Εμφύλιο του 1946-1949. Κοινός πρωταγωνιστής και στα τρία αυτά κομβικά ιστορικά γεγονότα υπήρξε ο ελληνικός στρατός, και ειδικότερα ένας πυρήνας κινηματιών αξιωματικών, που παρενέβαινε αντισυνταγματικά και ανέτρεπε με πραξικοπήματα εκλελεγμένες κυβερνήσεις από το 1909, ανατροφοδοτούνταν ιδεολογικά από τα πολιτικά πάθη κάθε εποχής, διαδραμάτισε καθοριστικότατο ρόλο στον Εθνικό Διχασμό και στο εμφυλιακό κλίμα της περιόδου 1943-1967 και την ίδια ώρα κατά κανόνα –με ελάχιστες εξαιρέσεις– ως θεσμός έμενε πάντοτε στο απυρόβλητο, καθώς λειτουργούσε ως «ζωτικός πελατειακός χώρος» για τις κομματικές ηγεσίες και την επίσημη ιδεολογία.
Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του πραξικοπήματος υπήρξε προϊόν των ίδιων εγκεφάλων που κατήργησαν τη δημοκρατία στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1967. Εκείνο που ξεχωρίζει στην κυπριακή περίπτωση ήταν η εντελώς παρανοϊκή λήψη της απόφασης από τον αόρατο δικτάτορα Δημήτριο Ιωαννίδη και τον στενό κύκλο των συνωμοτών γύρω του, που τυφλωμένοι από το αρρωστημένο πάθος και μίσος εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου παρέβλεψαν τους πασιφανείς εθνικούς κινδύνους που ελλόχευαν, κώφευσαν στις προειδοποιήσεις πολλών διπλωματών και στρατιωτικών (ακόμη και αυτών που εκτέλεσαν, εν τέλει, το πραξικόπημα…) που τους απέτρεπαν από τη μοιραία ενέργεια και, επιπλέον, εξασθένισαν καίρια την άμυνα του νησιού.
Μια παράμετρος που αιφνιδίασε τους οργανωτές του πραξικοπήματος και δείχνει το μέγεθος του παραλογισμού τους, ήταν ο τραγικά μεγάλος αριθμός των θυμάτων και το μέγεθος της αντίστασης. Ο συνολικός αριθμός των πεσόντων (αντιστασιακών και ανδρών της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ), των δολοφονηθέντων και των θυμάτων του πραξικοπήματος μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου 1974 έφτασε στους 93. Πλην ελαχίστων, σχεδόν όλοι έχασαν τη ζωή τους στις πρώτες δύο μέρες του πραξικοπήματος. Η σύγκριση με τα θύματα κατά την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας σοκάρει: στις 21 και 22 Απριλίου 1967 σε όλη την Ελλάδα σκοτώθηκαν τρεις άνθρωποι, ένα παιδί 15 χρονών, μια κοπέλα 25 χρονών και ο Παναγιώτης Ελής, που δολοφονήθηκε εν ψυχρώ ενώ εκρατείτο στον Ιππόδρομο.
Η τραγική απογύμνωση και οι απώλειες που προκάλεσε το πραξικόπημα στην Εθνική Φρουρά, η καταπόνηση στην οποία υποβλήθηκαν μονάδες που μετακινήθηκαν, μέχρι και τις απογευματινές ώρες της 19ης Ιουλίου από την έδρα τους, κυρίως προς την Πάφο, και το ψυχικό ρήγμα που επήλθε από την αιματηρή προσπάθεια ανατροπής του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στον πληθυσμό, γενικότερα, και ειδικότερα στις τάξεις της Εθνοφρουράς είναι γεγονότα λίγο-πολύ γνωστά. Όμως δεν ήταν μόνο αυτά: Η μικρή συνωμοτική ομάδα, στην Αθήνα και στη Λευκωσία, αποκεφάλισε εγκληματικά την ιεραρχία στις Ένοπλες Δυνάμεις, με αποτέλεσμα ο ηγέτης του ΓΕΕΦ κατά το πραξικόπημα ταξίαρχος Μ. Γεωργίτσης, ο οποίος είχε προαχθεί λίγες ημέρες προηγουμένως, ακριβώς για να εκτελέσει τα χρέη Διοικητή, αφού ο κανονικός αρχηγός στρατηγός Ντενίσης ήταν αντίθετος στο πραξικόπημα και είχε άριστες σχέσεις με τον Μακάριο, αποτέλεσε με την ανικανότητα, τη διστακτικότητα και την ατολμία του, κατά τις τρεις μέρες της πρώτης φάσης της τουρκικής εισβολής, την τραγική κορυφή του σώματος των Ελλήνων αξιωματικών στην Κύπρο, που σπαράσσονταν και αυτοί από εσωτερικές συγκρούσεις (Παπαδοπουλικοί εναντίον Ιωαννιδικών), ενώ σημειώθηκαν και μεμονωμένες περιπτώσεις έντιμων αξιωματικών που αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στο πραξικόπημα. Δυστυχώς για την Κύπρο, οι συνωμότες της 15ης Ιουλίου 1974 αποδείχθηκαν ικανότατοι στην οργάνωση πραξικοπημάτων (ο Δημήτριος Ιωαννίδης πρωταγωνίστησε σε τρία) και παντελώς και εγκληματικά ανίκανοι στην κύρια αποστολή τους: να πολεμήσουν…
*Aναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
PHILENEWS.COM
