Του Νικήτα Σίμου

Η γνωστοποίηση του υπηρεσιακού εγγράφου του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών με το οποίο διατυπώνονται μεταξύ άλλων και επιφυλάξεις για την βιωσιμότητα του έργου του EastMed, προκάλεσε σχόλια και αμηχανία, όπως ήταν φυσιολογικό. Ήταν υπέρμετρη η επικοινωνιακή επένδυση των ελληνικών κυβερνήσεων στο έργο αυτό, το οποίο έχει άλλωστε ενταχθεί και στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος της ΕΕ, ειδικά κατά το ότι η Κύπρος αποτελούσε οργανικό στοιχείο του αρχικού σχεδιασμού με όσα γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη η Μεγαλόνησος θα αποκόμιζε από αυτή την συμμετοχή.

Ήταν ορατές οι επερχόμενες μεταβολές

Είχαν όμως υπάρξει προανακρούσματα των επερχομένων μεταβολών, όταν στις αρχές του 2021 είχε κυκλοφορήσει χάρτης Αμερικανικού Think Tank, στον οποίο παρεκάμπτετο η Κύπρος και εναλλακτικά ο αγωγός περνούσε προς τις Αιγυπτιακές ακτές στο Ιντκού και την Δαμιέττα, όπου υπάρχουν μεγάλοι σταθμοί υγροποίησης ( 19 δις κυβικά μέτρα τον χρόνο) φυσικού αερίου. Υπάρχει η εκτίμηση ότι τα Κυπριακά και Ισραηλινά κοιτάσματα σε συνδυασμό με τα Αιγυπτιακά κοιτάσματα Zohr, μπορούν κάλλιστα να καλυφθούν από τις δυνατότητες αυτών των σταθμών υγροποίησης. Στο πλαίσιο αυτό η Αίγυπτος είχε προτείνει εναλλακτικό σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο το υγροποιούμενο αέριο να μεταφέρεται με πλοία στον τερματικό σταθμό της Ρεβυθούσας, ή στην υπό κατασκευή μονάδα επαναεριοποίησης στην Αλεξανδρούπολη. Αυτή την πρόταση συζήτησε και ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Αλ Σίσι με τον Έλληνα Πρωθυπουργό κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 2020. Ακολούθησε η δημοσίευση αναλύσεων, κυρίως στον Αιγυπτιακό τύπο, οι οποίες αναφέρονταν στο υψηλό κόστος του αρχικού σχεδιασμού του αγωγού. Εύκολα εικάζεται ότι θα ήταν σε παράλληλη εξέλιξη ζυμώσεις, με την συμμετοχή ΗΠΑ και ΕΕ, οι οποίες έδιναν και την πολιτική τεκμηρίωση του νέου σχεδίου, πέραν του ενδεχομένου να ήταν οικονομικά σκοπιμότερο. Τον Φεβρουάριο 2021 Ισραήλ και Αίγυπτος συμφώνησαν την σύνδεση με υποθαλάσσιο αγωγό του Ισραηλινού κοιτάσματος Λεβιάθαν, με τους σταθμούς υγροποίησης στο Ιντκού και την Δαμιέττα. Εκτός από όλες αυτές τις ενέργειες οι οποίες ανέτρεπαν τον αρχικό σχεδιασμό του EastMed, είχε υπάρξει και δήλωση του Διευθυντή Ενέργειας της Κομισιόν για το ενδεχόμενο απένταξης του αρχικού έργου από το κατάλογο έργων κοινού ενδιαφέροντος της ΕΕ. Η αρχική ιδέα με καθαρά πολιτική χροιά ήταν του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Νετανιάχου και προχώρησε ουσιαστικά σαν αφήγημα, αλλά η πολιτική πραγματικότητα και ειδικά η σθεναρή ευθεία αμφισβήτηση από την Τουρκία με σειρά επιθετικών ενεργειών, κατέδειξαν τα περιορισμένα όρια πολιτικής και οικονομικής αντοχής του έργου. Στο πλαίσιο των αγαθών προθέσεων μένει και η διακυβερνητική συμφωνία στο Ζάππειο Μέγαρο για την κατασκευή του αγωγού, με απούσα την Ιταλία.

Ο Τουρκικός παράγοντας

Είναι γεγονός ότι σε καίριες θέσεις της Αμερικανικής διοίκησης υπάρχουν στελέχη σύμφωνα με το σκεπτικό των οποίων, η Τουρκία είναι αναντικατάστατος εταίρος για την Δύση. Λαμβάνοντας υπ΄όψη την γεωγραφία, τις ιστορικές διεκδικήσεις της Ρωσίας, την σημερινή ισορροπία την οποία έχει παγιώσει σε σημαντικό βαθμό η Άγκυρα με το Κρεμλίνο με ελεγχόμενες παρεμβάσεις και την φυλετική και θρησκευτική κατανομή των πληθυσμών στον Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία, πράγματι η Τουρκία είναι εταίρος μεγάλης αξίας για την Washington. Πολύ περισσότερο δε, αν η Άγκυρα υιοθετήσει μια περισσότερο δυτικόστροφη πολιτική, πράγμα το οποίο η Δύση επιδιώκει. Παρά ταύτα δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η τουρκική στρατηγική, ανεξάρτητα ηγεσίας της χώρας, έχει σαφήνεια και βάθος χρόνου με βασικό ζητούμενο την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπεγράφη το Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο, έγιναν οι διάφορες σεισμικές έρευνες και πυκνές ναυτικές ασκήσεις συνδυασμένες με προσφυγές στον ΟΗΕ και διάφορα διεθνή φόρα και τώρα προωθείται από την Άγκυρα σαν λύση του Κυπριακού η διχοτόμηση. Με βάση αυτές τις πολιτικές, η Τουρκία κατεδίκαζε και θα καταδικάζει κάθε πρωτοβουλία οικονομική η αμυντική στην οποία δεν συμμετέχει και η οποία αισθάνεται ότι απειλεί τις ηγεμονικές φιλοδοξίες της στην περιοχή. Είναι χαρακτηριστικό των μαξιμαλιστικών αντιλήψεων της, ότι η Άγκυρα κατεδίκαζε τον EastMed, χωρίς να ζητά συμμετοχή σ΄αυτόν.

Το βασικό ερώτημα που πρέπει να απασχολεί την Ελλάδα είναι, ως ποίο βαθμό η Δυτική ¨εφεκτικότητα¨ μπορεί, με επίγνωση του γεγονότος, να περιορίζει Ελληνικές θέσεις υπέρ των Τουρκικών, και ποιός είναι ο ελληνικός χώρος ελιγμών σε μια τέτοια περίπτωση. Είναι ενδεικτικό ενός τέτοιου πλαισίου, το σχόλιο του απερχόμενου Αμερικανού Πρεσβευτή, ο οποίος στο πρόσφατο συνέδριο “Athens Energy Dialogues” σχολίασε: “…ελπίζουμε ότι αυτός ο διάλογος, συμπεριλαμβανομένου του Φόρουμ για το Αέριο της Αν. Μεσογείου, στο οποίο οι ΗΠΑ συμμετέχουν ως παρατηρητής, θα αφήσει ανοικτή την πόρτα και για την Τουρκία”. Μένει να δούμε την εξέλιξη των σχεδίων των ηλεκτρικών διασυνδέσεων, όπως του Euro Asia Interconnector το οποίο αφορά την σύνδεση με υποθαλάσσιο καλώδιο των ηλεκτρικών δικτύων Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, μέσα στο πλαίσιο της συνεργασίας 3+1, στο οποίο φαίνεται να παραμένει δεσμευμένη η Washington και του παρεμφερούς Euro Africa Interconnector για τον οποίο υπεγράφη σχετικό μνημόνιο μεταξύ Αθήνας και Καϊρου τον περασμένο Οκτώβριο.

Αναστέλλονται οι έρευνες για υδρογονάθρακες στην Κρήτη.

Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε αίσθηση καθώς δημοσιοποιήθηκε λίγες μέρες μετά το Αμερικανικό non paper και αφορά αναστολή των σεισμικών ερευνών στα Δυτικά και Νοτιοδυτικά της Κρήτης, σε δυο θαλάσσια οικόπεδα τα οποία βρίσκονται εκτός της περιοχής ( Νότια, Ανατολικά) όπου εγείρονται οι Τουρκικές δικδικήσεις. Το χρονικό περιθώριο διεξαγωγής των ερευνών λήγει τον Οκτώβριο 2022 και ως φαίνεται η κοινοπραξία δεν έχει ζητήσει κάποια παράταση. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ορατός συσχετισμός των Αμερικανικών επιφυλάξεων για τον EastMed και της διακοπής των παραπάνω ερευνών. Μπορεί να σημειωθεί στο σημείο αυτό, ότι μεγάλος αριθμός εταιριών υδρογονανθράκων παγώνουν η ακυρώνουν έργα αυτή την εποχή, όπως πχ η Ισπανική Repsoil η οποία με τον Έλληνα συνεταίρο της ανακοίνωσαν ότι θα παραιτηθούν των δικαιωμάτων έρευνας στην Αιτωλοακαρνανία.

Ρωσική ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο

Έχει κάποια συγκεκριμένη στρατηγική το Κρεμλίνο στην Ανατολική Μεσόγειο; Μάλλον όχι, καθώς η Ανατολική Μεσόγειος παρουσιάζει πολλές διαφοροποιημένες προκλήσεις, οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν με κάποια ενιαία στρατηγική. Οι Ρωσικές δυνατότητες από άποψη οικονομική και μέσων ήπιας επιρροής είναι περιορισμένες, καθώς δεν έχει να προσφέρει και να στηρίξει κάποιο κοινωνικό ή οικονομικό μοντέλο, το οποίο θα ακολουθούσαν χώρες της περιοχής, όπως ίσως στην εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Οι Ρωσικές αντιδράσεις είναι επιλεκτικές και στοχευμένες σύμφωνα με την συγκυρία. Κατ΄αυτήν την έννοια η Ρωσία καλείται να παίζει τον ρόλο του εξισορροπιστή. Είναι σημαντικό το ερώτημα εάν και κατά πόσο θα ήταν διατεθιμένο το Κρεμλίνο να ανεχθεί ένα στην ουσία Τουρκικό προτεκτοράτο στην Κύπρο, το οποίο θα απειλούσε τις Ρωσικές θέσεις στα Συριακά παράλια. Κατά τα φαινόμενα δύσκολα, καθώς δεν έχουν υπάρξει σημεία Ρωσικής απεμπλοκής από την Συρία, ενώ το Κρεμλίνο υποστηρίζει τις Κυπριακές θέσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Το περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου ήταν και παραμένει σύνθετο με μια Τουρκία η οποία διαρκώς κλιμακώνει τις διεκδικήσεις της, όπως η αποστρατικοποίηση των Ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Είναι όπως φαίνεται μια δύσκολη καμπή για την Ελληνική διπλωματία, η οποία μπορεί να διδαχτεί από την εξέλιξη του έργου του EastMed και τον πραγματισμό της εναλλακτικής Αιγυπτιακής πρότασης.