Του Παναγιώτη Σφαέλου∗
Η ελληνική εξωτερική πολιτική έχει διαπράξει τεράστια λάθη στο Κυπριακό. Ο εθνικός στόχος της ΕΟΚΑ για ένωση με την Ελλάδα έμεινε κενό γράμμα αδιαφορώντας για το λαϊκό αίσθημα των Κυπρίων που ήταν συντριπτικά υπέρ της ένωσης, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος του 1950. Η ένωση δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα υπό τις πιέσεις του ξένου παράγοντα. Εξαιτίας της στρατηγικής γεωπολιτικής της θέσης, η Κύπρος δεν θα αφηνόταν ποτέ να πάρει την τύχη στα χεριά της. Το όραμα της ένωσης έδωσε την θέση της στην ανεξαρτησία η οποία όμως απεδείχθη μη λειτουργική.
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου του 1960
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου αποτελούν προϊόν πίεσης προς τον Μακάριο και τον Καραμανλή να δεχθούν αυτή τη διευθέτηση αγνοώντας παντελώς την βούληση του ελληνικού κυπριακού λαού. Οι συμφωνίες αυτές προέβλεπαν την ύπαρξη τριών εγγυητριών δυνάμεων, της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Βρετανίας. Αυτό από μόνο του έδινε μονομερή επεμβατικά δικαιώματα αποτελώντας τοιουτοτρόπως την βάση της τουρκικής εισβολής και διχοτόμησης. Το «δοτό» Σύνταγμα της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας, βασισμένο στις ανωτέρω συνθήκες, δεν ήταν λειτουργικό καθώς αναγνώριζε δικαίωμα βέτο στον Τούρκο αντιπρόεδρο. Αυτό σήμαινε ότι ο Τούρκος αντιπρόεδρος θα μπορούσε να μπλοκάρει τις αποφάσεις του υπουργικού συμβούλιου και τους νόμους της Βουλής των Αντιπρόσωπων σχετικά με τι εξωτερικές υποθέσεις, την άμυνα και την ασφάλεια. Επίσης, οι θεμελιώδεις διατάξεις του συντάγματος ήταν μη αναθεωρητές που σημαίνει ότι δεν υπήρχε δικαίωμα αλλαγής αυτών των διατάξεων.
Η δυσλειτουργικότητα του Συντάγματος οδήγησαν στις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963-1964 όταν χαράχθηκε η πράσινη γραμμή. Μετά από την πρόταση του Μακαρίου για αλλαγή του Συντάγματος σε 13 σημεία, ο Τούρκος αντιπρόεδρος και οι Τούρκοι βουλευτές αποχώρησαν και από τότε η Κυπριακή Πολιτεία λειτουργεί με βάση το «Δίκαιο της Ανάγκης», δηλαδή τη νομική αρχή ότι «η σωτηρία του κράτους είναι ο υπέρτατος νόμος» (salvus reipublicae suprema lex est). Με αλλά λόγια, όταν προκύψει μια κατάσταση που παρεμποδίζει την εκπλήρωση βασικής λειτουργίας του κράτους, τότε το αρμόδιο όργανο του κράτους στα πλαίσια της αρμοδιότητάς του, όχι μόνο δικαιούται αλλά επιβάλλεται να λάβει τα αναγκαία μέτρα ώστε να καταστεί δυνατή η εκπλήρωση της συγκεκριμένης κρατικής λειτουργίας (Υπόθεση Ibrahim). Με βάση αυτή την αρχή, από το 1964 και μετά, οι κρατικές λειτουργιές που εκτελούνταν από τουρκοκύπριους πέρασαν όλες στην ελληνοκυπριακή πλευρά.
Συνεπώς, από το 1964 και μετά έχουμε μια άτυπη διχοτόμηση με τις συγκρούσεις να εντείνονται. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης ο Γ. Παπανδρέου έστειλε μια «κρυφή» μεραρχία στο νησί η οποία όμως απεσύρθη από την ελληνική χούντα το 1968.
Απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας
Μετά τις διακοινοτικές ταραχές του 1963, η πόλη της Κοφίνου εξελίχθηκε σε ισχυρό στρατιωτικό προπύργιο των Τουρκοκυπρίων. Ήταν μία διαρκής εστία επεισοδίων στην περιοχή και συχνά ένοπλοι Τουρκοκύπριοι απέκοπταν τις δύο οδικές αρτηρίες, όταν δεν πυροβολούσαν τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Το 1967 η κατάσταση εκτραχύνθηκε και η εθνική φρουρά πήρε εντολή να αποκαταστήσει την τάξη. Οι δυνάμεις του Γρίβα εισέβαλαν στην Κοφίνου και έγιναν ακρότητες με αποτέλεσμα τον θάνατο 24 Τουρκοκυπρίων.
Μετά από αυτά τα αιματηρά γεγονότα, άρχισαν πιέσεις για απόσυρση της μεραρχίας. Υπό την πίεση Αμερικανών και Βρετανών, οι οποίοι ενδιαφέρονταν πρωτίστως για την τύχη της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, ο Γ. Παπαδόπουλος σε συνεννόηση με τον Μακάριο απέσυραν την ελληνική μεραρχία από τη Μεγαλόνησο.
Ανατροπή Μακαρίου και τουρκική εισβολή
Οι σχέσεις της ελληνικής χούντας και ιδιαίτερα του ισχυρού άνδρα της ταξιάρχου Ιωαννίδη με τον Μακάριο ήταν ιδιαίτερα τεταμένες. Ο Ιωαννίδης πίστευε ότι ο Μακάριος είχε απεμπολήσει το όραμα της ένωσης και με σε συνεργασία με τους Αμερικανούς αποφάσισε την ανατροπή του μέσω πραξικοπήματος.
Το πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε στις 8:30 το πρωί της Δευτέρας 15 Ιουλίου 1974. Στόχος ήταν όχι μόνο η ανατροπή του Μακάριου, αλλά και η δολοφονία του! Απόδειξη γι’ αυτό είναι η ανακοίνωση του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων στρατηγού Μπονάνου στην ηγεσία των όπλων για το πραξικόπημα μισή ώρα νωρίτερα από την πραγματοποίησή του, δηλαδή στις 8:00: «Κύριοι, η εθνοφρουρά της Κύπρου ανέτρεψε τον Μακάριο, ο οποίος, μάλλον, είναι νεκρός».
Βέβαια, μια μέρα πριν από την τουρκική εισβολή (19 Ιουλίου 1974), ο Μακάριος ο οποίος επέζησε του πραξικοπήματος, κατήγγειλε στον ΟΗΕ τους υπαίτιους της ανατροπής του. Το πραξικόπημα έδωσε το πρόσχημα που η Τουρκία ζητούσε για να επέμβει στρατιωτικά στην Κύπρο με σκοπό την επαναφορά της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, που είχε καταλυθεί από το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.
Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο (Αττίλας 1) ξεκίνησε το πρωί της 20ης Ιουλίου 1974, με αποβατικές και αεροπορικές επιχειρήσεις. Η ελληνική πλευρά, διχασμένη και σε καθεστώς εμφυλίου (Μακαριακοί εναντίον Χουντικών), αντέδρασε καθυστερημένα. Το 3% του εδάφους καταλαμβάνεται. Ακολούθησε ο Αττίλας 2, ενώ στην Ελλάδα είχε αποκατασταθεί η Δημοκρατία (24 Ιουλίου) και Πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο Κ. Καραμανλής. Στις 3.30 τα χαράματα της 14ης του Αυγούστου 1974 τελειώνουν με πλήρη αποτυχία στη Γενεύη οι τριμερείς διαπραγματεύσεις (Ελλάδας, Τουρκίας, Βρετανίας) για την κατάσταση στην Κύπρο και το Κυπριακό πρόβλημα. Μία ώρα αργότερα, τα τουρκικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν Λευκωσία, Αμμόχωστο και άλλα σημεία της Κύπρου. Στην Αθήνα συνεδριάζει στις 6 τα χαράματα το Πολεμικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή και διαπιστώνει την τραγική αδυναμία της Ελλάδας να συνδράμει στρατιωτικά την Κύπρο. Μέχρι το βράδυ, η ελληνοκυπριακή αντίσταση έχει ουσιαστικά καταρρεύσει και τα οχυρά εγκαταλείπονται. Στις 15 του Αυγούστου, τα τουρκικά στρατεύματα μπαίνουν στην Αμμόχωστο, στις 16 Αυγούστου ο «Αττίλας 2» ολοκληρώνεται με την κατάληψη της Μόρφου (37% του εδάφους). Μάλιστα, ο τότε επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς Κύπρου ο πραξικοπηματίας ταξίαρχος Γεωργίτσης με αναφορά του, προς το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων στην Αθήνα, σημείωνε ότι «οι στρατιωτικές μονάδες μας έχουν φθάσει εις τα όρια αποσυνθέσεως, παρουσιάστηκαν σοβαρά κρούσματα αυτοδιαλύσεως μονάδων προσλαμβάνοντα μορφήν ανταρσίας. Επίστρατοι εγκαταλείπουν τα όπλα και τις Μονάδες τους και επιστρέφουν σπίτια τους».
Μετά το 1974
Μετά από την εισβολή, οι προσπάθειες επίλυσης του κυπριακού έχουν αποβεί άκαρπες. Μετά από 44 χρόνια, η τουρκική σημαία κυματίζει στον πενταδάκτυλο ενώ οι εκτοπισμένοι δεν μπορούν να γυρίσουν στις εστίες τους.
Την περίοδο 1993-1995, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κύπριος Πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης υιοθέτησαν το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου τέθηκε σε εφαρμογή το οποίο όμως εγκαταλείφθηκε μετά τα Ίμια όπου πλέον η Ελλάδα ευθυγραμμίστηκε πλήρως με την Ουάσινγκτον. Το 1998 ο Κληρίδης πίστευε ότι θα έπρεπε να αγοραστούν ρωσικοί πύραυλοι S300 έναντι της αυξανόμενης τουρκικής επιθετικότητας. Οι S300 αγοραστήκαν αλλά μετά από πιέσεις της κυβέρνησης Σημίτη θάφτηκαν στην Κρήτη. Αυτό ήταν άλλη μια αποτυχημένη ενδοτική ελληνική πολιτική που δεν έδωσε στην Κύπρο την θωράκιση που έπρεπε.
Το Κυπριακό πέρασε σε μια νέα φάση όταν άρχισαν οι ενταξιακές δαπραγματεύσεις για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Τότε, είχε αρχίσει να ξεδιπλώνεται το σχέδιο Ανάν. Δυστυχώς, το σχέδιο αυτό καταργούσε την Κυπριακή Δημοκρατία δημιουργώντας ένα κράτος έκτρωμα με μη λειτουργικό σύστημα διακυβέρνησης (διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία). Ευτυχώς, ο Τάσος Παπαδόπουλος και ο λαός απέρριψαν αυτό το σχέδιο μέσω δημοψηφίσματος και η Κύπρος μπήκε στην ΕΕ με άλυτο το Κυπριακό. Το κοινοτικό κεκτημένο παραμένει σε αναστολή για την βόρεια κατεχομένη Κύπρο.
Σήμερα, ένα καινούργιο σχέδιο Ανάν παρουσιάζεται το όποιο δεν θα δώσει βιώσιμη λύση. Οι λύσεις που προτείνονται μετατρέπουν την Κυπριακή Δημοκρατία σε μια κοινότητα. Δημιουργείται δηλαδή μια χαλαρή συνομοσπονδία με δυο ομόσπονδα κρατίδια τα όποια δεν θα εξασφαλίζουν ότι θα υπάρχει μια διεθνής νομική προσωπικότητα και μια ιθαγένεια. Επίσης δεν προβλέπεται η άμεση αποχώρηση των τούρκικων στρατευμάτων κατοχής.
Η ανακάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο αλλάζει τα δεδομένα στο κυπριακό. Η κυπριακή ΑΟΖ γίνεται πεδίο σύγκρουσης. Η Τουρκία αυξάνει την επιθετικότητα της για να καρπωθεί μερίδιο από τους υδρογονάνθρακες. Η λύση του κυπριακού θα πρέπει να αναβληθεί μέχρι να προχωρήσει η εξόρυξη, ώστε η Κύπρος να έχει ισχυρή θέση. Επίσης, πρέπει να ανακηρύξουμε ελληνική ΑΟΖ. Καθώς Ελλάδα και Κύπρος είναι την ΕΕ θα πρέπει να πιέσουμε για μια δίκαιη λύση του Κυπριακού.
Συμπεράσματα
Συνολικά, πρέπει να τονίσουμε ότι μια σειρά άτυχων χειρισμών έχουν δημιουργήσει την σημερινή κατάσταση. Μια διχοτομημένη Κύπρος με κατοχικά στρατεύματα και Τούρκους εποίκους . Η Λευκωσία είναι η μονή διχοτομημένη πρωτεύουσα της Ευρώπης. Αλλά, δίκαιη λύση δεν μπορεί να υπάρξει όταν το 82% εξισώνεται με το 18%. Αν υπάρξει λύση θα πρέπει να είναι μια σφιχτή ομοσπονδία με μια διεθνή νομική προσωπικότητα χωρίς εγγυήσεις και επεμβατικά δικαιώματα τρίτων. Δυστυχώς, η σημερινή ηγεσία της Κύπρου δεν μπορεί να εγγυηθεί μια δίκαιη και εθνικά ωφέλιμη λύση. Χρειάζεται μια νέα εθνική στρατηγική στο Κυπριακό με συντονισμένες ενέργειες του ελλαδικού και του κυπριακού ελληνισμού στα πλαίσια της γεωπολιτικής των υδρογονανθράκων αντανακλώντας την εξαιρετική γεωστρατηγικη θέση των δυο χώρων.
∗Ο Παναγιώτης Σφαέλος είναι Διεθνολόγος, Δικηγόρος LLM και Δημοσιογράφος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων (AEJ) και της Ένωσης Συντακτών Λονδίνου (NUJ). Είναι Διδάκτωρ Ευρωπαϊκού Δικαίου του Πανεπιστημίου Kent (UK) και διδάσκει στην Ελληνική Αστυνομική Ακαδημία.
[the_ad id=”17504″]
Leave a comment